تحلیل محتوای کتاب‌های علوم دورة اول ابتدایی بر اساس میزان توجه به مهارت‌های فرایند علمی با روش آنتروپی شانون

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه علوم پایه، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد آموزش علوم ابتدایی، دانشگاه فرهنگیان، پردیس شهید رجایی شیراز، ایران

چکیده

هدف کلی تحقیق حاضر تحلیل محتوای کتاب‌های درسی علوم دورة اول ابتدایی از نظر میزان توجه به مهارت‌های فرایندی است. جامعة آماری مشتمل بر کتاب‌های درسی علوم دورة اول ابتدایی بود و کل جامعة آماری برای نمونه در نظر گرفته شده است. در این تحقیق علاوه بر تحلیل داده‌ها در سطح آمار توصیفی از روش آنتروپی شانون برای ارزیابی ضریب اهمیت مؤلفه‌های مربوط به مهارت‌های فرایندی استفاده شد. واحدهای مربوط به مهارت‌های فرایندی شامل مهارت‌های مشاهده، برقراری ارتباط، اندازه‌گیری و کاربرد ابزار، آزمایش‌کردن، استنباط‌کردن، فرضیه‌سازی، پیش‌بینی، طراحی تحقیق، نتیجه‌گیری و طبقه‌بندی در متن و تصاویر کتاب‌های درسی علوم تجربی دورة اول ابتدایی است. نتایج تحقیق نشان داد از مجموع 578 واحد ثبت‌شده، بیشترین تکرار مربوط به مؤلفة برقراری ارتباط با 192 واحد (21/33 درصد) و مشاهده با 168 واحد (06/29 درصد) اختصاص یافته است، و کمترین تکرار مربوط به مؤلفه‌های پیش‌بینی با 9 واحد (56/1 درصد) و طراحی تحقیق با صفر واحد (0 درصد) است. بیشترین مقادیر ضریب اهمیت مؤلفه‌های فرایندی در علوم دورة اول ابتدایی نیز مربوط به مؤلفه‌های برقراری ارتباط و نتیجه‌گیری (115/0) بوده و مؤلفه‌های فرضیه سازی (101/0) و طراحی تحقیق (0) در رتبة آخر قرار دارد. در مجموع، مؤلفة طراحی تحقیق در کتاب‌های درسی علوم تجربی دورة اول مورد بی‌توجهی قرار گرفته است و این خود عاملی بر نامتوازن‌بودن مؤلفه‌های مهارت‌های فرایندی در کتاب درسی ذکر شده است.

کلیدواژه‌ها


ابراهیم‌پور کومله، سمیرا، قربان‌نیا میرک محله، نرگس، و صفر نواده، مریم (1397). تحلیل محتوای کتاب علوم تجربی دوم دبستان از لحاظ میزان توجه به آموزش مهارت‌های فرایندی تفکر. همایش کشوری دانش موضوعی - تربیتی (دانش‌آموزش محتوا(.۳۰ فروردین ۱۳۹۷، دانشگاه فرهنگیان، دانشگاه فرهنگیان استان اردبیل، اردبیل.
آذر، عامل (1380). بسط و توسعة روش آنتروپی شانون برای پردازش داده‌ها در تحلیل محتوا. علوم انسانی دانشگاه الزهرا (س)، 37 و 38، 18-1.
اولاد، رجبعلی (1390). تحلیل محتوای کتاب های علوم دورة ابتدایی بر اساس توجه به مهارت‌های فرایندی. پایان‌نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، دانشکدة تربیت بدنی و علوم ورزشی.
سرمد، زهره، بازرگان، عباس، و حجازی، الهه (1384). روش‌های تحقیق در علوم رفتاری. تهران، انتشارات آگاه.
سمیعی زفرقندی مرتضی و خجسته، فردوس (1395). تحلیل محتوای کتاب درسی علوم پایة هفتم (اول متوسط ) مبتنی بر مراحل حل مسئله. تعلیم و تربیت، ۳۲(۱)، ۱۶۸-۱۴۵.
شهرتاش، فرزانه، فلسفی، فاطمه، رهبر، ژاله، و حاجیان، سهیلا (1387). مبانی نظری و مهارت‌های آموزش علوم دوره‌های کاردانی و کارشناسی آموزش و پرورش ابتدایی مراکز تربیت معلم. وزارت آموزش و پرورش، سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، دفتر برنامه‌ریزی و تألیف کتاب‌های درسی، شرکت چاپ و نشر کتاب های درسی ایران، چاپ سوم (1387).
هارلن، وین (1392). نگرش نو بر آموزش علوم تجربی در دورة ابتدایی. ترجمة شاهده سعیدی. تهران: انتشارات مدرسه.
Ayfer, M. (2020). Evaluation of students’ scientific process skills through reflective worksheets in the inquiry-based learning environments. Reflective Practice, 1470-1103
Calis, S. (2012). A Research on the retention of the experiments done in science and technology course for primary school students. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 47, 717-721.
Dogbey, J. K. (2010). Concepts of variable in middle – grades mathematics textbooks during four eras of mathematics education in the United States. Doctoral Dissertation, University of South Florida, Florida.
Ekici, M., & Erdem, M. (2020). Developing science process skills through mobile scientific inquiry. Thinking Skills and Creativity, 36, 100658, 1871-1871.
Gezer, S. U. (2015). A case study on preservice teacher laboratory usage self efficacy and scientific process skills. Procedia Social Behavioral Science, 174, 1158-1165.
Keklik, D. E., & Keklik, I, (2013). Motivation and learning strategies as predictors of high school students’ math achievement. Faculty of Education Journal, 42(1), 96-109.
Ilma, S., Al-Muhdhar, M. H. I., Rohman, F., & Saptasari, M. (2020). The correlation between science process skills and biology cognitive learning outcome of senior high school student. Pendidikan Biologi Indonesia, 6(1), 55-64.
Nunan, S. (2010). Creativity and arts in primary school. included in creativity and the arts in the primary school. Discussion Document and Proceedings of the Consultative Conference on Education 2009, Irish National Teachers’ Organization.
Mutisya, S. M., Rotich S., & Rotich P. K. (2013). Conceptual understanding of science process skills and gender stereotyping: A critical component for inquiry teaching of science in Kenya’s primary schools. Asian Journal of Social Sciences & Humanities, 2(3), 359–369.
Pike, M. M., Barnes, M. A., & Barron, R. W. (2010). The role of illustrations in children’s inferential comprehension. Experimental Child Psychology, 105(3), 243–255.
Pingel. F. (2010). UNESCO guidebook on textbook research and textbook revision. Paris: UNESCO.
Rati Ni Wayan, Dewi Dewa Ayu Karmila. (2017). Optimalisasi Penggunaan Metode Eksperimen Dalam Pembelajaran IPA Untuk Meningkatkan Prestasi Belajar Siswa. International Journal of Elementary Education, 1(1), 47-51
Rini (2017). Pengaruh pendekatan sets (science, environment, technology and society) terhadap Keterampilan Proses Sains Siswa Sekolah Dasar. Ilmiah Pendidikan Dasar, 2(1), 56-64.
Shahmohammadi, N. (2013). Content analysis of elementary science text books based on the achievement motivation constructs. Social and Behavioral Sciences, 84, 426-430.
Sikorova, Z. (2011). The role of textbooks in lower secondary schools in the Czech Republic. IARTEM, 4(2), 1-22.
Somantri, A. (2018). Penerapan metode eksperimen untuk meningkatkan hasil belajar ipa siswa kelas V SD. Pendidikan Guru Sekolah Dasar, 3(2), 22-29.
Topalsan, A. K. (2020). Development of scientific inquiry skill of science teaching through argument-focoused virtual laboratory applications. Baltic Science Education, 19(4), 628-646.
Triatno, M. P. (2013). Model pembelajaran terpadu. Jakarta: Bumi Aksara.
Zeitoun, S., & Hajo, Z. (2015). Investigating the science process skills in cycle 3 national science textbooks in Lebanon. American Journal of Educational Research, 3(3), 268-275.
Widyaningsih, D. A., & Muzzazinah, G. (2019). Analysis of science process skills on science learning in primary school. Advances in Social Science, Education and Humanities Research, 397, 679-687.