تبیین مفهومی تفکر مراقبتی در حوزه فلسفه برای کودکان به‌منظور طراحی چارچوب مفهومی و ارائه چالش‌های فراروی آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفة تعلیم و تربیت، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 دانشیار، گروه علوم تربیتی، پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش، تهران ایران

3 استادیار، گروه علوم تربیتی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران‌مرکز، تهران، ایران

چکیده

هدف از مطالعة حاضر، طراحی چارچوب مفهومی تفکر مراقبتی در برنامة فلسفه برای کودکان است .روش پژوهش حاضر توصیفی- تحلیلی با رویکرد کیفی بوده است. جامعة پژوهش همة منابع دست اول و دوم فلسفة کودکان و مرتبط با متغیرهای پژوهش بود که به روش هدفمند انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفت. همزمان با فرایند فیش‌برداری، اطلاعات جمع‌آوری شد و تحلیل داده‌ها به صورت منظم و مستمر انجام گرفت. بدین معنا که داده‌ها دسته‌بندی و تفسیر شد. یافته‌ها نشان داد تبیین چارچوب تفکر مراقبتی را می‌توان علاوه بر عنصر ارتباط‌دهنده بین تفکر انتقادی و خلاق، براساس نمود عملی این دو نوع تفکر توضیح داد. براساس نتایج، حوزة آموزش فلسفه برای کودکان، بستر مناسب ایجاد و رشد تفکر مراقبتی است. ابعاد تفکر مراقبتی عبارت‌اند از عقلانیت، مسئولیت‌پذیری، سازگاری منطقی، خلاقیت، تخیل اخلاقی، ملکه‌شدن فضائل اخلاقی، موقعیت‌نگری و غور در مفاهیم اخلاقی. اصول تفکر مراقبتی شامل اعتقاد و اطاعت از اصول ارزشی (مطلق و اعتباری) است. جنبه‌های تفکر مراقبتی شامل قدردانی، عاطفی، فعال، هنجاری و همدلی است. آموزش فلسفه برای کودکان، کودک را – با کسب شهامت و نوع‌دوستی- با اخلاق وظیفه‌گرا و نتیجه‌گرا آشنا کرده و تفکر او را به زبان اجتماعی نزدیک می‌کند. از این رو، ضرورت آموزش تفکر مراقبتی به والدین، مربیان و سیاست‌گذاران آموزش و پرورش توصیه می‌شود.

کلیدواژه‌ها


ابوالحسنی، زهرا، عضدانلو، مهتاب، و شاه‌حسینی، وحیده (1395). نقش مهارت‌های تفکر انتقادی بر مهارت خواندن زبان انگلیسی زبان‌آموزان با رویکرد کاربردشناسی. پژوهش‌های زبانشناختی در زبان‌های خارجی، 11(6)، 248-225.
اسپلیتر، لورنس جی، و شارپ، آن مارگارت (1396). چگونه بهتراندیشیدن را آموزش دهیم: حلقة کندوکاو کلاس. مترجم: ناهید حجازی، تهران: انتشارات پژواک فرزان.
اسلامی، حسن (1387). جنسیت و اخلاق مراقبت. مطالعات راهبردی زنان، 11(42)، 7427.
اسمعیلی کارتیجی، مرتضی (1393). آموزش فلسفه به کودکان پیش‌دبستانی و دبستانی. فلسفه برای کودکان، 5-6(2)، 25-42.
ذبیحی، محمد، و ایرجی‌نیا، اعظم (1388)، صفات الهی از نگاه ابن سینا و توماس آکوئیناس. فلسفة دین، 6(2)، 29-57.
رحیمی، رضا، سلطانی‌فر، محمد، عزیزآبادی فراهانی، فاطمه، زمانی‌مقدم، افسانه، و نصیری، بهاره (1395). مقایسة نظرات نخبگان و مجریان در خصوص الزامات آموزش سواد رسانه‌ای (با رویکرد فرهنگی) به دانش‌آموزان ابتدایی. مدیریت فرهنگی، 10(3)، 49-31.
شریعتمداری، علی (1385). اصول و فلسفة تعلیم و تربیت. تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.
طاهری، سید صدرالدین (1385). مبانی نظری حکمت عملی در فلسفة اسپینوزا. پژوهشنامة علوم انسانی، 50، 75-96.
عابدی، منیژه، نوروزی، رضاعلی، حیدری، محمدحسین، و مهرابی، حسینعلی (1396). ارائة مدل مفهومی ارتباط فلسفه برای کودکان (با تأکید بر بُعد تفکر مراقبتی) و هوش هیجانی. نوآوری‌های آموزشی، 17(1)، 150-131.
قائدی، یحیی (1382). فلسفه‌ورزی دربارة کتب درسی دانشگاهی. پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، 12(8)، 32-23.
کریمی، روح‌اله (1394). بررسی مبانی نظری تربیت اخلاقی در حلقة کندوکاو اخلاقی. پژوهشنامة مبانی تعلیم و تربیت، 5(2)، 87-62.
کهنوجی، مرضیه، حسینی امین، حسین، و ایران‌نژاد پاریزی، سید جواد (1396). تأثیر آموزش فلسفه بر رفتار اجتماعی دانش‌‌آموزان پسر پایه‌های پنجم و ششم ابتدایی شهر سرچشمه. سلامت جامعه، 12(1), 48-41.
 لیپمن، متیو (1390). تفکر در تعلیم و تربیت. ترجمة ادریس اسلامی و کیوان سیدی، مهاباد: دانشگاه آزاد اسلامی مهاباد
لیپمن، متیو، شارپ، آن مارگارت، و اسکانیان، فردریک (1390). کودکان و مهارت‌های تفکر. ترجمة عبدالمهدی معرف‌زاده، سید منصور مرعشی، و علی شریفی، تهران: انتشارات پارسیک.
محمدی، زهرا، و برخورداری، زینب (1395). فلسفه برای کودکان در اسرائیل: تحقیقی با تکیه بر متون عبری. مطالعات منطقه‌ای، 63، 118-95.
مقربی، نواب (1394). فلسفة کودکی از دیدگاه صدرالمتألهین. فلسفه برای کودکان، 9(3)، 48-29.
ناجی، سعید (1388). برداشتی نو از تعلیم و تربیت اسلامی. فرهنگ، (69)، 15-12. 
   نوایی، علی‌اکبر (1391). پژوهش‌های اجتماعی اسلامی، (95)، 88-67.
نوحی، شهناز، حاتمی، حمیدرضا، جان‌بزرگی، مسعود، و بنی‌جمالی، اشرف‌السادات (1395). کارآمدی آموزش جامع مهارت فرزندپروری سلامت‌محور به مادران بر اصلاح رفتار غذاخوردن کودکان دارای اضافه‌وزن. دانش و تندرستی، 11(3)، 17-24.
هدایتی، مهرنوش (1396الف). مبانی روان‌شناختی رشد شناختی در برنامة فلسفه برای کودکان. تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
هدایتی، مهرنوش (1396ب). صعودی سالم: رویکرد نقد مراقبتی. پژوهش‌نامة انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی، 17(7)، 252-235.
هدایتی، مهرنوش، رضایی، محمدهاشم، پیرانی، ذبیح، و هاشمی، مسعود (1395). تأثیر اجرای برنامة فلسفه برای کودکان بر نگرش ارزشی دانش‌آموزان پسر پایة هفتم دبیرستان شهر خرم‌آباد. تفکر و کودک، 7(2)، 104-79.
هدایتی، مهرنوش، و زراعت، زهرا (1396). کودکان و معلمان در کلاس ویگوتسکی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
هدایتی، مهرنوش، و ماه‌زاده، حامد (1395)، «فلسفه برای کودکان» و مهارت حل مسئلة اجتماعی. علوم تربیتی، 23(1)، 29-54.
یارمحمدی، مسیب، فرهادی، مهران، و یعقوبی، افسانه (1395). مقایسة اثربخشی آموزش تفکر انتقادی به شیوه تمثیل و چرخة کارپلوسبر فرایندهای شناختی تحلیل، استنباط، ارزشیابی، استدلال استقرایی و استدلال قیاسی. رویکردهای نوین تربیتی، 11(1)، 104-81.
Cam, Ph. (2014). Commentary on Ann Margaret Sharp’s ‘The other dimension of caring thinking’. Philosophy in Schools, 1(1), 15-21.
D'Olimpio, L., & Peterson, A. (2018). The ethics of narrative art: Philosophy in schools, compassion and learning from stories. The University of Notre Dame Australia, 5(1), 21-23.
Dombici, M. A., Demir, M., Tarhan, S., & Bacanli, H. (2011). Quadruple thinking: Caring thinking. Procedia Social and Behavioral Sciences, 12, 536-544.
Hamzah, A. (2018). A comparative review of caring thinking and its implications on teaching and learning. Learning and Instruction, 15(1), 83-104.
Hyland, K. (2003). Genre-based pedagogies: A social response to process. Second Language Writing, 12(1), 17-29.
Kant, I. (1993). Critique of practical reason. Indianapolis: Hackett Publishing Company.
Lamb, Winifred Wing Han. (2018). Inquiry and growth: The dance of teaching and learning. Philosophy in Schools, 5(2), 35-55.
Lipmann, M. (1995). Moral education higher‐order thinking and philosophy for children. Early Child Development and Care, 107(1), 61-70.
Lipmann, M. (2003). Thinking in education. Cambridge: University Press.
Lipmann, M., Sharp, A. M., & Oscanyan, F. (2010). Philosophy in the classroom. Philadelphia: Temple University Press.
Lyle, S. (2018). Education for sustainable development and global citizenship through philosophical enquiry: Principles and practices. Analytic Teaching and Philosophical Praxis, 39, 1-12.
Pohl, M. (2002). Infusing thinking into the middle years: English, performing & visual arts & LOTE: A Resource book for teachers. Cheltenham, Vic.: Hawker Brownlow Education.
Sprod, T. (2001). Philosophical discussion in moral education: The community of ethical inquiry. London and New York: Routledge.
Topping, K., & Trickey, S. (2014). The role of dialog in philosophy for children. Educational Research, 63, 69-78.