بررسی کارکرد و نقش تربیتی و هدایتگری معلم از منظر قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری الهیات، واحد تهران‌مرکز، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 دانشیار، گروه الهیات، دانشکدة علوم انسانی، واحد تهران‌مرکز، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3 استادیار، گروه الهیات، دانشکدة علوم انسانی، واحد تهران‌مرکز، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

معلم یکی از ارکان مهم نظام آموزش و پرورش است و نقشی ماندگار و وظایفی اثرگذار در فرایند تعلیم و تربیت دارد. یکی از مهم‌ترین آنان، هدایتگری معلم است. تلقی از نقش معلم در دنیای مدرن با دو رویکرد «معلم به‌ مثابه انتقال‌دهندة دانش» و «معلم به ‌مثابه فروشندة دانش» است. در اندیشة اسلامی، «انگارة معلم به‌ مثابه فروشنده» تأیید نمی‌شود و در منطق قرآن هر نعمتی، مسئولیتی را به همراه دارند. علم، قدرت و امکانات، به همراه مسئولیت و تکالیف است و علم مقوله‌ای مقدس و مانند نور دانسته شده و به همین دلیل دیدگاهِ «معلم به مثابه فروشندة دانش» مردود است؛ اما انگارة دوم که معلم را «به مثابه انتقال‌دهندة دانش» دانسته نیز به طور مطلق تأیید نمی‌شود، زیرا در تعلیم و تربیت اسلامی، معلمی شغل انبیا است و از معلم به‌ مثابه مربی، الگو و اسوه یاد شده است که علاوه بر تعلیم، در هدایت و تربیت متربیان نیز نقشی فعال و مؤثر دارد. براساس دیدگاه تعلیم و تربیت اسلامی هدف اصلی پژوهش حاضر پاسخ به این پرسش است که آیا معلم علاوه بر انتقال مفاهیم و محتواهای آموزشی، هدایتگر و هادی هم هست؟ پاسخ به این پرسش همراه با این فرضیه که معلم هادی است، در نظر گرفته شد و برای اثبات فرضیة مزبور به آیاتی از قرآن کریم استناد می‌شود. مهم‌ترین نتیجة بحث حاضر که با روش کیفی و توصیفی- تحلیلی انجام گرفت، آن است که براساس دلالت آیات، معلم نقش هدایتگری دارد. از این ‌رو، جایگاه و کارکرد معلم در تربیت متربیان انکارناپذیر است.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم
ابن فارس، احمد (1430 هـ ق). معجم مقاییس اللغه. قاهره: المکتبه الاسلامیه.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1414 هـ ق). لسان العرب. بیروت: دار الفکر- دار الصادر.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله بن علی (1404 هـ ق). التعلیقات. بیروت: مکتبه الاعلام الاسلامی.
اسدى کاظمی، جواد بن سعد (بی‌تا). مسالک الأفهام إلى آیات الأحکام. (نرم‌افزار جامع اهل البیت2)
اعرافی، علیرضا (1394).فقه تربیتی 1. تحقیق و نگارش: سیدنقی موسوی، قم: مؤسسة اشراق و عرفان.
اعرافی، علیرضا (1394). فقه تربیتی 2. تحقیق و نگارش: سیدنقی موسوی. قم: مؤسسة اشراق و عرفان.
اعرافی، علیرضا (1394). فقه تربیتی 3. تحقیق و نگارش: سیدعنایت اله کاظمی. قم: مؤسسة اشراق و عرفان.
اعرافی، علیرضا (1399). فقه تربیتی 30. تحقیق و نگارش: سید عنایت‌اله کاظمی. قم: مؤسسة اشراق و عرفان.
آلوسی، سیدمحمود (1415 هـ ق). تفسیر روح‌المعانى. بیروت: دار الکتب العلمیه.
انوری، حسن (1382). فرهنگ بزرگ سخن. تهران: انتشارات سخن.
جوهری، اسماعیل بن حماد (1410 هـ ق). الصحاح- تاج اللغه و صحاح العربیه‌. بیروت: دارالعلم للملایین‌.
حسینی زبیدی، محمدمرتضی (1420 هـ ق). تاج العروس من جواهر القاموس. بیروت: دارالفکر للطباعه و النشر و التوزیع.
دهخدا، علی‌اکبر (1372). لغتنامه. ج 4. تهران: دانشگاه تهران.
راغب، حسین بن محمد (1412 هـ ق). مفردات الفاظ القرآن. لبنان – سوریه: دار العلم- الدار الشامیه‌.
زمخشری، محمد (1407 هـ ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل. چاپ سوم، بیروت: دارالکتب العربی.
سجادی، سیدجعفر (1373). فرهنگ معارف اسلامی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
سجادی، سیدجعفر (1379). فرهنگ اصطلاحات فلسفی ملاصدرا. تهران: وزرات فرهنگ و ارشاد.
سیف، علی‏اکبر (1384). روان‏شناسی پرورشی. تهران: نشر آگاه.
سیفى مازندرانی، على اکبر (1415 هـ ق). دلیل تحریر الوسیله. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
شبر، سیدعبدالله (1407 هـ ق). الجوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین. کویت: مکتبه الالفین.
شلبی، احمد (1387). تاریخ آموزش در اسلام. ترجمه محمدحسین ساکت، تهران: نشر نگاه معاصر.
شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه (1413 هـ ق). من لایحضره الفقیه. قم: جامعة مدرسین.
صدرالمتالهین، محمد بن ابراهیم قوام شیرازی (1981م). الحکمه المتعالیه. بیروت: دار احیاء التراث.
طباطبایی، سید محمدحسین (1417 هـ ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طریحی، فخرالدین (1416 هـ ق). مجمع البحرین. تهران: کتابفروشی مرتضوی.
فاضل هندی، متقی بن حسام الدین (1409 هـ ق). کنز العمال فی سنن و الاقوال و الافعال. چاپ اول، بیروت: مؤسسه الرساله.
فراهیدی، خلیل بن احمد (1410 هـ ق). کتاب العین. چاپ دوم، قم: نشر هجرت.‌
کلینی، محمد بن یعقوب (1407 هـ ق). الکافی. چاپ چهارم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
موسوی سبزواری، سید عبدالاعلی (1409). مواهب الرحمان. چاپ دوم، بیروت: مؤسسه اهل البیت.
میرداماد، محمدباقر (1367). القبسات. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
یزدی، محمد (1415). فقه القرآن. چاپ اول، قم: موسسه اسماعیلیان.