مطالعۀ نقش رهبری معنوی و خودکارآمدی مدیران در چابکی سازمانی مدارس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه مدیریت آموزشی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

2 کارشناسی ارشد مدیریت آموزشی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

چکیده

پژوهش حاضر با هدف مطالعة نقش رهبری معنوی و خودکارآمدی مدیران در چابکی سازمانی مدارس متوسطة شهر اندیمشک انجام گرفته است. روش انجام پژوهش، توصیفی – پیمایشی از نوع همبستگی و جامعة آماری شامل مدیران مدارس متوسطة اول و دوم به تعداد 218 نفر که با روش نمونه‌گیری تصادفی نسبی چندمرحله‌ای 136 نفر انتخاب شد. ابزار اندازه‌گیری، پرسشنامه‌های رهبری معنوی فرای، خودکارآمدی شرر و چابکی سازمانی شریفی و ژانگ بود. از روش‌های آماری آزمون تی، ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون چندمتغیرة همزمان استفاده شد. تحلیل داده‌ها با استفاده از آزمون تی تک‌گروهی نشان داد میانگین رهبری معنوی، خودکارآمدی و چابکی سازمانی بالاتر از حد متوسط (3) و در وضعیت مطلوبی است. آزمون تی گروه‌های مستقل نشان داد تفاوت معناداری بین مدیران زن و مرد در رهبری معنوی، خودکارآمدی و چابکی سازمانی وجود ندارد. آزمون ضریب همبستگی پیرسون نشان داد که بین این سه متغیر رابطة مثبت و معناداری وجود دارد. همچنین، نتایج رگرسیون چندمتغیری همزمان نشان داد 89/34 درصد از تغییرات چابکی سازمانی از طریق رهبری معنوی و خودکارآمدی قابل پیش‌بینی است. علاوه بر این، مدل رگرسیون نشان داد ابتدا متغیر خودکارآمدی، سپس، رهبری معنوی توان پیش‌بینی چابکی سازمانی را دارند. نتایج بیان‌کنندة این است که رهبری توأم با معنویت همراه با خودکارآمدی مدیران در باور به توانایی‌ها، مهارت‌ها و دانش خود زمینة بهبود و ارتقای چابکی سازمانی مدرسه را فراهم خواهد کرد. 

کلیدواژه‌ها


ارجمندی، طیبه، امین بی‌دختی، علی‌اکبر، و رضایی، علی‌محمد (1397). طراحی الگوی توانمندسازهای چابکی در دانشگاه‌ها. مجلة راهبردهای آموزش در علوم پزشکی، 11(5)، 207-201.
امین، فرشته، و میر، فاطمه (1394). بررسی تأثیرات متغیرهای جمعیت‌شناختی بر چابکی نیروی انسانی. پژوهش‌های مدیریت منابع انسانی دانشگاه امام حسین (ع)، 8(2)، 255-233.
باعزت، سارا، افلاکی‌فرد، حسین، و شهیدی، نیما (1395). رابطة بین مدیریت دانش، خودکارآمدی و خلاقیت معلمان مراکز پیش‌دبستانی. رهیافتی نو در مدیریت آموزشی، 7(4)، 185-169.
باقری کراچی، امین (1392). بررسی میزان کاربست مؤلفه‌های چابکی سازمانی در دانشگاه‌های دولتی استان فارس و ارائة الگوی مناسب. رسالة دکتری برنامه‌ریزی در آموزش عالی، دانشکدة علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه علامه طباطبایی.
برهانی، شیما، دهقانی، مرضیه، و صمدی، پروین (1396). بررسی تأثیر هوش معنوی و خودکارآموزی معلمان بر سبک‌های تدریس آنان با ویژگی‌های جمعیت‌شناختی مختلف در شهرستان رودبار، رویکردهای نوین آموزشی، 12(1)، 45-25.
بریمانی، ابوالقاسم، و حسینی میانگله، سیده زهرا (1397). رابطه بین سرمایه اجتماعی و چابکی سازمانی در دانشگاه آزاد اسلامی (مورد مطالعه: دانشگاه آزاد اسلامی واحدهای بهشهر و نکا). مطالعات علوم اجتماعی ایران، 15(58)، 98-82. 
بیک‌زاد، جعفر، و هدایت فسندوز، علی (1399). بررسی نقش میانجی عدالت سازمانی و کیفیت زندگی کاری در مدل‌سازی تأثیر هوش معنوی بر خودکارآمدی، واکاوی دیدگاه معلمان. تحقیقات مدیریت آموزشی، 11(44)، 86-71.
پورجاوید، سهیلا (1390). واکاوی عوامل مؤثر بر خودکارآمدی تدریس آموزشـگران مراکـز آمـوزش کشـاورزی. پایـان‌نامـه کارشناسـی ارشد، دانشکده کشاورزی، دانشگاه رازی.
تولایی، صدیقه انجیله (1392). رابطه بین هوش معنوی و خودکارآمدی معلمان دورة دوم متوسطه. پایان‌نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی.
حسن‌پور، ملیحه، پور، سمیرا، و غیورباغبانی، سیدمرتضی (1397). تبیین نقش خودکارآمدی در رابطة بین فرسودگی شغلی و توانمندسازی روان‌شناختی. پژوهش‌نامة مدیریت تحول، 10(20)، 202-179. 
خائف الهی، احمد، بهرام میرزایی، آرش، و متقی، پیمان (1389). مؤلفه‌های رهبری معنوی در سازمان. ماهنامه تدبیر، 217، 33-29.
درفش، حجت‌اله، و گلشن‌پور، مرجان (1397). معنویت در محیط کار و رابطۀ آن با تعهد سازمانی و سلامت سازمانی مدیران مدارس متوسطه اهواز. مدیریت مدرسه، 6(2)، 142-123.
دهقان، فاطمه، آتش‌پور، سیدحمید، و شفتی، سید عباس (1393). رابطة عوامل شخصیت و خودکارآمدی عمومی با امید عاملی و راهبردی به درمان در معتادان، اعتیادپ‍‍ژوهی، 31(18)، 108-91.
ذبیحی، محمدرضا، طباطبایی، سیدسعید، قمری، محمدرضا، و اسدی، محمدحنیف (1394). تعیین رابطة هوش سازمانی و چابکی سازمانی در بیمارستان‌های دانشگاه علوم پزشکی مشهد،  دانشکدة پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران (پیاورد سلامت)، 9(1)، 54-43.  
رشیدی، محمدولی، اکبری، احمد، چرابین، مسلم، و معقول، علی (1397). شناسایی و اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر چابکی سازمانی در سازمان آموزش و پرورش خراسان شمالی. رهبری و مدیریت آموزشی، 12(4)، 176-157.
رضایی، سجاد، قربان‌پور، امیر، و احسانی، علی (1397). پیش بینی چابکی سازمانی از طریق انگیزش شغلی و خودکارآمدی عمومی (مطالعة موردی کارکنان ادارة آموزش و پرورش)، مدیریت بر آموزش سازمان ها، 7(2)، 88-61.
زارع، فرجام، و حسینی، سیدعبدالرسول (1396). بررسی نقش رهبری معنوی بر چابکی سازمانی، چشم‌انداز مدیریت دولتی، 8(2)، 117-98.
سیف پناهی شعبانی، جبار، و رمضانی، شاهو (1396). رابطة رهبری معنوی و کیفیت زندگی کاری با توانمندسازی روان‌شناختی. مدیریت منابع انسانی در ورزش، 4(2)، 243-231.
شعبانی بهار، غلامرضا، مقصودی ایمن، حمیدرضا، گودرزی، محمود، و هنری، حبیب (1395). تدوین مدل معادلات ساختاری مدیریت مشارکتی و چابکی سازمانی در فدراسیون‌های منتخب ورزشی. پژوهش‌های کاربردی در مدیریت ورزشی، 4(16)، 24-11.
شهبازی، مهرناز، و ناظم، فتاح (1395). بررسی رابطه میان رهبری معنوی و جو سازمانی با رفتار شهروندی در کارکنان ادارات آموزش و پرورش شهر تهران. مجلة خانواده و پژ‍وهش،14(1)، 88-69.
شهرکی‌پور، حسن (1396). بررسی تأثیر چابک سازی سازمانی بر هوش معنوی و توانمندسازی کارکنان دستگاه‌های اجرایی شهر زاهدان. نوآوری‌های مدیریت آموزشی، 12(3)، 140-117.
شیربیگی، ناصر، عزیزی، نعمت‌اله، امجدزبردست، محمد، و نصرتی شایدشتی، رقیه (1391). رابطة خودکارآمدی با اثربخشی رهبری در بین مدیران دبیرستان‌های استان گیلان. رهیافتی نو در مدیریت آموزشی، 3(4)، 50-37.
صالحی صدقیانی، جمشید، اخوان خرازیان، مریم، بهرام‌زاده، مهدی، محسن‌زاده، کاظم، و سهرابی، آرزو (1394). بررسی تأثیر ابعاد رهبری معنوی بر رضایت شغلی کارکنان بانکی. مدیریت کسب و کار، 7(26)، 36-9.
صفدریان، علی، و پورکیانی، مسعود (1396). تبیین روابط بین توانمندی و چابکی سازمانی و ارائة یک الگو در راستای سیاست‌های کلی نظام اداری. پژوهش‌های مدیریت منابع انسانی دانشگاه جامع امام حسین (ع)، 9(3)، 178-149.
طالبی، زهره، نیک‌بخش، رضا، و صفانیا، علی‌محمد (1399). آزمون مدل رهبری معنوی بر تعهد ورزشی، رضایت ورزشی و بهره‌وری با میانجی خودشکوفایی و عضویت در ورزش‌های انفرادی و تیمی. پژوهش‌های کاربردی در مدیریت ورزشی، 8(4)، 97-87.
طاهری، مجتبی، و هویدا، رضا (1398). رهبری تأملی در مدارس و نقش آن در بهبود باورهای خودکارآمدی معلمان. مدیریت مدرسه، 7(2)، 19-1.
عالم رهنما، طاهره، و مصطفوی‌راد، فرشته (1398). ارائة مدلی جهت سنجش مؤلفه‌های تأثیرگذار بر چابکی سازمانی واحد آموزش شرکت بهره‌برداری نفت و گاز زاگرس جنوبی. رهیافتی نو در مدیریت آموزشی، 10(3)، 90-65.
عباسی افسنجانی، حسین، و برزگرولیلو، موسی (1398). تحلیل ارتباط رهبری معنوی و عملکرد با نقش میانجی هویت سازمانی در سازمان تأمین اجتماعی استان آذربایجان شرقی. مدیریت سازمان‌های دولتی، 7(2)، 114-97.
عطافر، علی، کاظمی، زینب، و امیری، یداله (1392). تأثیر رهبری معنوی اسلامی بر عملکرد سازمانی (مطالعة موردی: شرکت گاز استان لرستان). مجلة پژوهش‌های مدیریت اسلامی، 21(1)، 234-219.
غفاری، رحمان، و رستم‌نیا، یحیی (1395). الگوی اثرگذاری رهبری معنوی و انگیزش مبتنی بر معنویت بر عملکرد سازمانی. مدیریت اسلامی، 52(1)، 174-143.
فقیه آرام، بتول (1396). نقش رهبری معنوی بر خودکارآمدی مدیران متوسطة شهر ری، علوم تربیتی از نگاه اسلام، 5(8)، 138-117.
قانع عبادی، ملیحه، آراسته، حمیدرضا، نوه‌ابراهیم، عبدالرحیم، و عبدالهی، بیژن (1398). طراحی الگوی چابکی سازمانی دانشگاه‌های دولتی تهران، مدیریت و برنامه‌ریزی در نظام‌های آموزشی، 12(2)، 40-13.
 قدم‌پور، عزت‌اله، و زند کریمی، مریم (1398). رابطۀ بین رهبری تحولی و چابکی سازمانی با نقش میانجی تسهیم دانش. مدیریت مدرسه، 7(2)، 231-212.
قلائی، بهروز، کدیور، پروین، صرامی، غلامرضا، و اسفندیاری، محمد (1391). ارزیابی مدل باورهای خودکارآمدی معلمان به عنوان تعیین‌کنندة میزان رضایت شغلی آن‌ها و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان. پژوهش در برنامه‌ریزی درسی، 9(32)، 107-95.
قنبری، سیروس، و همتی، مدینه (1394). بررسی رابطة بین هوش معنوی با خودکارآمدی معلمان مدارس ابتدایی شهر همدان. رهبری و مدیریت آموزشی، 9(4)، 79-63.
کجباف، محمدباقر، نقوی، محمد، و عرب بافرانی، حمیدرضا (1394). تأثیر خودکارآمدی، توانمندسازی و شادکامی بر ابراز وجود معلمان. دانش و پژوهش در روا‌نشناسی کاربردی، 16(1)، 96 - 88.
کسرایی، سهیلا، و شکیبایی، زهره (1397). بررسی نقش میانجی رفتار شهروندی سازمانی معلمان در رابطة بین رهبری معنوی مدیران با انگیزش تحصیلی دانش‌آموزان. رهبری و مدیریت آموزشی، 11(3)، 143-127.
محمودانی، مریم (1393). سنجش رابطة چابکی سازمانی و عملکرد شغلی کتابداران کتابخانه‌های مرکزی دانشگاه‌های تابعة وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در سطح شهر تهران. پایان‌نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات.
مرد، سیدمحمد، زین‌آبادی، حسن‌رضا، و آراسته، محمدرضا (1396). نشانگرهای یک رهبر آموزشی موفق، یافتههای یک مطالعة پدیدارشناسانه. مدیریت مدرسه، 5(2)، 128-109.
مردانی، محمدرضا، امیرنژاد، قنبر، و احمدزاده، احمدرضا (1397). بررسی تأثیر رهبری سازمانی بر چابکی سازمانی با نقش میانجی یادگیری سازمانی (مورد مطالعه: شهرداری‌های استان خوزستان). توسعة اجتماعی، 13(2)، 238-219.
مزاری، ابراهیم، صدیقی، ایراندخت، حسینی، سیدعبداله، و رشیدی، فریبا (1395). نقش خودمدیریتی منابع انسانی بر چابکی سازمانی مدارس با میانجیگری سرمایه‌های انسانی. سومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های نوین در مدیریت، اقتصاد و علوم انسانی.
مهدی‌نژاد، ولی، و پهلوان روی، مهسا (1393). بررسی مؤلفه‌های رهبری معنوی از دیدگاه دبیران براساس مدل رهبری معنوی فرای. رهبری و مدیریت آموزشی گرمسار، 8(2)، 179-159.
میرکمالی، سیدمحمد، خباره، کبری، مزاری، ابراهیم، و رومیانی، یونس (1394). مطالعة  نقش واسطه‌ای سرمایه‌های انسانی در رابطة خودرهبری کارکنان و چابکی سازمانی مدارس. پژوهش‌های رهبری و مدیریت آموزشی، 4(21)، 83-55.
نصراصفهانی، علی، سبحانی، محمد، خزایی بول، جواد، و امانی بنی، جواد (1394). تحلیل تأثیر رهبری معنوی و پیامدهای آن بر عملکرد سازمانی به‌کارگیری کارت امتیازی متوازن در بنگاه‌های کوچک و متوسط شهر اصفهان. مدیریت فرهنگی سازمانی، 13(1)، 265-247. 
نقوی، سیدعلی، آذر، عادل، و اسعدی، میرمحمد (1394). اولویت‌بندی عوامل توانمندساز چابکی سازمانی در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی شهر یزد. پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، 21(1)، 81-61.
وحدتی روحانی، سیدمهدی، و ترکچین، حمیدرضا (1398). نقش تعدیل‌گری نظام ارزشی افراد در رابطة خودکارآمدی کارکنان و چابکی سازمانی. کنفرانس بین‌المللی ایده‌های نوین در مدیریت حسابداری، اقتصاد و بانکداری، تهران- مرکز همایش سازمان مدیریت صنعتی، شرکت همایش آروین البرز.
ویسی، کوروش، کوزه‌چیان، هاشم، احسانی، محمد، وکشتی‌دار، محمد (1395). ارائۀ مدل اثر چابکی سازمانی بر عملکرد سازمانی در شرکت‌های تولیدی ورزشی. مطالعات مدیریت ورزشی، 8(39)، 36-17.
یارطاهری، علی، منتظر الظهور، فردوس، و مرادی پردنجانی، حجت‌الله (1394). بررسی رابطة بین مؤلفه‌های رهبری معنوی با چابکی سازمانی در مدیران مدارس متوسطة اول شهر شهرکرد. دومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های نوین در مدیریت، اقتصاد و علوم انسانی، دبی، موسسه سرآمد همایش کارین.
Afsar, B., Badir, Y., & Safdar Kiani., U. (2016). Linking spiritual leadership and employee pro-environmental behavior: The influence of workplace spirituality, intrinsic motivation, and environmental passion. Environmental Psychology, 45, 79-88.
Bandura, A. (2000). Cultivate self-efficacy for personal and organization effectiveness Handbook of principles of organization behavior. Oxford, UK: Blachwell.
Chen, C-Y., & Li, C. (2013). Assessing the spiritual leadership effectiveness: The contribution of follower's self-concept and preliminary tests for moderation of culture and managerial position. The Leadership Quarterly, 24, 240-255.
Daghighi, E., Koehler, H., Kesel, R., & Filser, J. (2017). Long-term succession of Collembola communities in relation to climate change and vegetation. Pedobiologia, 64, 25-38.
Drang, D. (2011). Preschool teachers' beliefs, knowledge, and practices related to classroom management. Dissertation from Digital Repository at the University of Maryland.
Drucker, P. (1999). Management challenges for the 21st century. New York: HarperCollins.
Fairholm, G. W. (1998). Perspectives on leadership: From the science of management to its spiritual heart. Westport, Connecticut: Quorum Books.
Fisher, J. (2010). Development and application of a spiritual well being questionnaire called SHALOM, Religions, 1, 105-121.
Fry, L. (2005). Spiritual leadership and army transformation: Theory, measurement, and establishing a baseline. The leadership Quarterly, 16(5), 835-862.
Fry, L. W., Hannah, S. T., Noel, M., & Walumbwa, F. O. (2012). Impact of spiritual leadership on unit performance: Corrigendum. The Leadership Quarterly, 23(3), 259-270.
Fry, L.W. (2008). Spiritual leadership: State-of-the-art and future directions for theory, research, and practice. J. Biberman & Tishman, L. (Eds.), Spirituality in Business: Theory, Practice, and Future Direction(pps106-124). New York: Palgrave.
Kula, S., & Tasddemir, M. (2014). Evaluation of pre-service teachers acadmic self-efficacy levels in terms of some certain variables. Procedia-social and Behavioral Science, 141, 690-686.
Margolis, H., & Mccabe, P. (2010). Self-efficacy: A key to improving the motivation of struggling learners, AvailableAt: Http://Www.Informaworld.Com/Smpp/Title, Content.
Mihalcea, A. (2013). The impact of leader’s personality on employee’s job satisfaction. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 78, 90- 94.
Muris, P. (2002). Relationship between self-efficacy and Symptoms of Anxiety Disorders and Depression in a Normal Adolescent Sample, Personality and Individual Differences, 32, 337-348.
Nagel, R., & Dove, R. (1991). Twenty-first Century Manufacturing Enterprise Strategies-An Industry Led Review. Vols. 1&2. USA: Iacocca Institute, Leigh University.
Najafi Zadeh, A., & Mirzajan Tabrizi, A. (2014). A study of predicting marriage satisfaction based on emotional intelligence, spiritual intelligence, and self - efficiency. Asian Journal of Medical and Pharmaceutical Research, 4(4), 160-166.
Pallant, J. (2010). SPSS survival manual: A step by step guide to data analysis using the SPSS program. 4th Edition, McGraw Hill, New York.
Pintrich, P. R., & De Groot, E. V. (2004). Motivation and self regulated learning components of class room academic performance. Educational Psychology, 82, ,33–40.
Pio, R. J., & Tampi, J. R. E. (2018). The influence of spiritual leadership on quality of work life, job satisfaction and organizational citizenship behavior. Law and Management, 60(2), 757-767.
Renihan, P. J. (2012). Leadership succession for tomorrow's schools. International Conference on New Horizons in Education, INTE.
Savari, F., Mehdipour, A., & Azmsha, T. (2013). Assessment aspects of organizational agility (case study of Khuzestan Sport and Youth organization). International Journal of Sport Studies. 3(6), 643-648.
Sharifi, H., & Zhang, Z. (2000). Agility in practice: Application of a methodology, special issue on “Next Generation Manufacturing” Intl. Operations & Production Management, 20(4), 496-513.
Sharifi, H., & Zhang, Z. (2009). Agile manufacturing in practice, Application of amethodology. International Journal of Operations & Production Management, 21 (5/6), 772-794.
Sherer, M., & Maddux, J. (1982). The self-efficacy scale: Construction and validation. Psychological Reports, 51, 663-671.
Sholikhah, Z., Wang, X., & Li, W. (2019). The role of spiritual leadership in fostering discretionary behaviors: The mediating effect of organization-based self-esteem and workplace spirituality. International Journal of Law and Management, 61(1), 232-249.
Ursulla, Ic. (2016). Spirituality in new handbook of living religions. Oxford: Blackwell.
Wendler, R., & Dresden, T. (2015). Development of the organizational agility maturity model. Proceedings of the 2014 Federated Conference on Computer Science and Information, pp: 1197- 1206.
Xinyu, Ni. (2019). What influences school district effectiveness growth trajectories? A growth mixture modeling (gmm) analysis doctoral tesis, Columbia University.
Yang, M., & Louis.W. F. (2018). The role of spiritual leadership in reducing healthcare worker burnout. Management, Spirituality & Religion, 15(4), 305-324.