شناسایی عوامل، ملاک‌ها و نشانگرهای تسهیل‌کننده و بازدارندۀ کیفیت روابط میان‌فردی کارکنان مدارس ابتدایی: مطالعه‌ای به روش پدیدارشناختی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد تحقیقات آموزشی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشیار، گروه روش‌ها و برنامه‌های آموزشی، دانشکدة روان‌شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

3 استادیار، گروه مدیریت و برنامه‌ریزی آموزشی، دانشکدة روان‌شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

4 مدرس، گروه مدیریت آموزشی، دانشکدة علوم انسانی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر شناسایی عوامل، ملاک‌ها و نشانگرهای تسهیل‌کننده و بازدارندۀ کیفیت روابط میان‌فردی کارکنان مدارس ابتدایی‌ است، که با رویکرد کیفی و روش پدیدارشناختی توصیفی انجام ‌شد. میدان پژوهش، مدارس ابتدایی بجنورد بود. شرکت‌کنندگان شامل معلمان، مدیران و معاونان بودند که از طریق نمونه‌گیری ملاکی انتخاب‌ شدند. داده‌ها با استفاده از فن مصاحبۀ نیمه‌ساختارمند گردآوری‌شد. تحلیل داده‌ها بر اساس راهبرد کُلایزی انجام‌شد. به‌منظور افزایش اتکاپذیری، تأییدپذیری، باورپذیری صحت‌داده‌ها، از شیوه‌های «بازرسی و بازبینی در زمان کُدگذاری»، «بهره‌گیری از نظرات همکاران پژوهشی و تأیید آن‌ها»، و «درگیری طولانی‌مدت» استفاده شد. مرور متوالی مصاحبه‌ها به شناسایی و دسته‌بندی سه مضمون اصلی در قالب عوامل اجتماعی، فردی و آموزشی، 20 ملاک و 48 نشانگر منجر‌گردید. عامل اجتماعی با نُه ملاک (پنج ملاک تسهیل‌کننده و چهار ملاک بازدارنده) «توجه‌کردن به درخواست‌های همدیگر، همکاری‌ کارکنان در فعالیت‌های مربوط به مدرسه، برگزاری برنامه‌های خارج از مدرسه، احوال‌پرسی با همدیگر، رعایت حقوق یکدیگر، حمایت‌نکردن از یکدیگر، بدعهدی معلمان نسبت به مدیر، صحبت‌های کنایه‌آمیز و پارتی‌بازی مدیر»، عامل فردی با‌ 7 ملاک (سه ملاک تسهیل‌کننده و چهار ملاک بازدارنده) «انعطاف‌پذیری در اجرای قوانین مدرسه، محبت به یکدیگر، درستکاری در انجام‌ وظایف، خشونت، شوخی‌های بی‌حدومرز، سخن‌چینی و رفتارهای حسادت‌آمیز»، و عامل آموزشی با 4 ملاک (یک ملاک تسهیل‌کننده و سه ملاک بازدارنده) «تشویق‌کردن، نداشتن توانایی و مهارت لازم در تدریس، ارزشیابی دانش‌آموزان و ارزشیابی ‌معلم»، تشکیل‌ شد. استفاده از عوامل، ملاک‌ها و نشانگرهای شناسایی‌شده، زمینۀ لازم برای ساخت ابزارهای سنجش، ارزشیابی کیفیت روابط بین‌فردی در مدارس و ارتقای آن را تسهیل ‌می‌کند.

کلیدواژه‌ها


اکبرشاهی، ابوالفضل (1389). بررسی انتظارات معلمان و مقایسة آن با عملکرد نظارت و راهنمایی مدیران در مدارس ابتدایی پسرانة شهر تهران در سال تحصیلی 1388-1387. پایان‌نامة کارشناسی ارشد مدیریت آموزشی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران.
بنی‌اسدی، علی، و صالحی، کیوان (1398). مقدمه‌ای بر اصول و فرایند ساخت و رواسازی پروتکل مصاحبه. نامة آموزش عالی، 12(46)، 203-177.
پناهی، زهرا، مؤمنی، زهرا، و صالحی، کیوان (1397). بازنمایی علل کاهش انگیزة شغل معلمان در انجام فعالیت‌های حرفه‌ای: یک مطالعة پدیدارشناختی. پژوهش در تعلیم ‌و تربیت، 2(4)، 107-72.
پیرحیاتی، سارا، صالحی، کیوان، فرزاد، ولی‌اله، مقدم‌زاده، علی، و حکیم‌زاده، رضوان (1398). مرور نظام‌مند عوامل مؤثر در سنجش مدارس اثربخش دورة ابتدایی. پژوهش در یادگیری آموزشگاهی و مجازی، 1(25)، 58-47.
تورانی، حیدر، و آقازاده، محرم (1390). روابط میان‌فردی در مدارس. رشد مدیریت مدرسه، 10(1)، 32-27.
 خالقیان، بلال (1397). روابط میان‌فردی در مدرسه. تهران: مهاجر.
خسروی‌زاده، اسفندیار، و سمیعی، فرشته (1396). ارتباط جو سازمانی و مشارکت معلمان تربیت بدنی شهرستان اراک در تصمیم‌گیری‌های مدرسه. مطالعات مدیریت رفتار سازمانی در ورزش، 12(14)، 112-101.
خصالی، آزاده، صالحی، کیوان، و بهرامی، مسعود (1397). تحلیل ادراک و تجربة زیستة معلمان ابتدایی از دلایل ناکارآمدی برنامة ارزشیابی توصیفی - کیفی: مطالعه به روش پدیدارشناسی. مطالعات اندازه‌گیری و ارزشیابی آموزشی، 5(12)، 152-121.
ذنوبی‌تبار، آرش، و تقوایی‌نیا، علی (1398)، اثربخشی بستة آموزش مثبت بر عواطف و روابط معلم - دانش‌آموز. علوم روان‌شناختی، 18(76)، 450-441.
سیف، علی‌اکبر (1399). روان‌شناسی پرورشی نوین. تهران: دوران.
شولتز، دوان پی، و شولتز، سیدنی الن (1386). نظریه‌های شخصیت. ترجمة یحیی سیدمحمدی، تهران: نشر ویرایش.
شیربگی، ناصر، و مرادی، امید (1396). تجارب دبیران از تعاملات نامناسب مدیران مدارس. مدیریت مدرسه، 5(2), 85-63.
صالحی، کیوا، بازرگان هرندی، عباس، صادقی، ناهید، و شکوهی یکتا، محسن (1394). بازنمایی ادراکات و تجارب زیستة معلمان از آسیب‌های احتمالی ناشی از اجرای برنامة ارزشیابی توصیفی در مدارس ابتدایی. مطالعات اندازه‌گیری آموزشی، 5(9)، 99-59.
صفائی موحد، سعید، ایزدی‌فر، سعید، و شالی، الهام (1396)، واکاوی رفتارهای خشونت‌آمیز آموخته‌شده در مدرسه از منظر برنامة درسی پنهان. پژوهش‌های کیفی در برنامه‌ریزی درسی، 6(1)، 150-127.
غلامی، سمیه، و حسین‌چاری، مسعود (1390). پیش‌بینی شادمانی دانش‌آموزان با توجه ‌به ادراک آن‌ها از انتظارات معلم، نحوة تعامل معلم و خودکارآمدی. مطالعات آموزش و یادگیری، 5(1)، 110-83.
فرهادی‌راد، حمید، پارسا، عبدالله، و نظری، شیرزاد (1397). مطالعة روابط بین اثربخشی سازمانی ادراک‌شده، اعتماد معلم به همکاران و گشودگی جو مدرسه با شکل‌گیری رفتار شهروند سازمانی مدیران و معلمان در مدارس. رهیافتی نو در مدیریت آموزشی، 9(2)، 274-242.
فیست، جس، و فیست، گریگوری جی (1393). نظریه‌های شخصیت. ترجمة یحیی سیدمحمدی، تهران: نشر روان.
کرسول، جان، و پلانوکلارک، ویکی (1391). روش‌های پژوهش ترکیبی. ترجمة علیرضا کیامنش و جاوید سرایی، تهران: نشر آییژ.
لاری، نرگس، حجازی، الهه، اژه‌ای، جواد، و جوکار، بهرام (1398). ادراک معلمان از عوامل مؤثر بر ارتباط معلم ـ دانش‌آموز: تحلیل پدیدارشناسی. نوآوری‌های آموزشی، 18(2)، 80-53.
مایرز، گیل ای، و مایرز، میشله (1383). پویایی ارتباط انسانی. ترجمة حوا صابر آملی، تهران: نشر دانشکدة صدا و سیما.
محمدی، جیران، باقری، مژگان، صفریان، سارا، و علوی، آزاده (1395). تبیین نقش پارتی‌بازی در رضایت و عملکرد شغلی کارکنان. پژوهش‌های مدیریت منابع انسانی، 6(1)، 250-229.
مرتضوی، سعید، و مهربان، حمید (1383). بررسی رابطة بین مهارت‌های ارتباطی مدیران و تعهد سازمانی دبیران. پژوهشنامة مدیریت اجرایی، 4(16)، 144-123.
مهدیون، روح‌اله (1390). طراحی الگوی تضمین کیفیت دوره‌های یادگیری الکترونیکی در دانشگاه‌های تهران. رسالة دکتری مدیریت آموزشی، دانشکدة روان‌شناسی و علوم تربیتی دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
وود، جولیا (1384). ارتباطات میان‌فردی: روان‌شناسی تعامل اجتماعی. ترجمة مهرداد فیروزبخت، تهران: نشر شهر کتاب.
هدایتی، مهرنوش (1390)، فلسفة برای کودکان و کنترل پرخاشگری. مجلة تفکر و کودک، 2(1)، 134-109.
یونسی، فخراله (1388). روابط میان‌فردی در مدرسة شاد. مدارس کارآمد، 1(6)، 1-1.
Adams, K. L., Galanes, G. J., & Brilhart , J. (2000). Communicating in groups: Applications and skills. McGraw Hill.
Bünyamin, H. A. N. (2021). Management techniques for organizational rumor and gossip in schools. Dinamika Ilmu: Jurnal Pendidikan.
Colaizzi, P. F. (1978). The descriptive methods and the types of subject-matter of a phenomenologically based psychology exemplified by the phenomenon of learning. Doctoral Dissertation, ProQuest Information & Learning.
Cook, C. R., Coco, S., Zhang, Y., Fiat, A. E., Duong, M. T., Renshaw, T. L., & Frank, S. (2018). Cultivating positive teacher–student relationships: preliminary evaluation of the Establish–Maintain–Restore (EMR) method. School Psychology Review, 47(3), 226-243.
Döş, İ., & Savaş, A. C. (2015). Elementary school administrators and their roles in the context of effective schools. SAGE Open, 5(1), 272-251.
Ertürk, R. (2021). Conflict in schools: A qualitative study. Participatory Educational Research, 9(1), 251-270.
Fisher, S. D., Reynolds, J. L., & Sheehan, C. E. (2016). The protective effects of adaptability, study skills, and social skills on externalizing student–teacher relationships. Emotional and Behavioral Disorders, 24(2), 101-110.
Flores, R. Q., Morgan, P., Rivera, L., & Clark, C. (2019). Latinx family engagement in schools and surrounding communities: Assessing the Impact of Parent (and Other Family Member) development on improving student educational outcomes at gene ward elementary school. Education Sciences, 9(2), 149
Gregory, J. L. (2017). Trust relationships in schools: supporting or subverting implementation of school-wide initiatives. School Leadership & Management, 37(1-2), 141-161.
Harrington, L., & Walsh, N. (2022). District support of alternative permit teachers for increasing efficacy and retention. Management in Education, 36(2), 72-81.
Hosan, N. E., & Hoglund, W. (2017). Do teacher–child relationship and friendship quality matter for children's school engagement and academic skills?. School Psychology Review, 46(2), 201-218.
Hsieh, J. Y., Liao, P. W., & Lee, Y. H. (2020). Teacher motivation and relationship within school contexts as drivers of urban teacher efficacy in taipei city. The Asia-Pacific Education Researcher, 1-15.
Kemer, M., & Polat, S. (2021). The relationship between secondary school teachers’ perception of organizational justice and school climate. Participatory Educational Research, 9(3), 148-165.
Mejia, T. M., & Hoglund, W. L. (2016). Do children's adjustment problems contribute to teacher–child relationship quality? Support for a child-driven model. Early Childhood Research Quarterly, 34, 13-26.
Pallini, S., Vecchio, G. M., Baiocco, R., Schneider, B. H., & Laghi, F. (2019). Student–teacher relationships and attention problems in school-aged children: The mediating role of emotion regulation. School Mental Health, 11(2), 309-320.
Raufelder, D., & Kulakow, S. (2022). The role of social belonging and exclusion at school and the teacher–student relationship for the development of learned helplessness in adolescents. British Journal of Educational Psychology92(1), 59-81.
Safari, A., Abdollahi, B., Naveh Ebrahim, A., & Zeinabadi, H. R. (2018). Investigating and explaining the advantages of collaborative professional development in educational organizations, Journal of New Approach in Educational Management, 3(9), 290-269.
Seyedalian, M., & Salehi, K. (2020). Using phenomenological analysis to represent the factors of some principals to exploit subordinates in school. School Administration, 8(3), 302-276.
Sam, C. H. (2021). What are the practices of unethical leaders? Exploring how teachers experience the “dark side” of administrative leadership. Educational Management Administration & Leadership, 49(2), 303-320.
Santiago, R. T., Garbacz, S. A., Beattie, T., & Moore, C. L. (2016). Parent‐teacher relationships in elementary school: An examination of parent‐teacher trust. Psychology in the Schools, 53(10), 1003-1017.
Skalická, V., Stenseng, F., & Wichstrøm, L. (2015). Reciprocal relations between student–teacher conflict, children’s social skills and externalizing behavior: A three-wave longitudinal study from preschool to third grade. International Journal of Behavioral Development, 39(5), 413-425.
Skipper, Y., & Douglas, K. (2015). The influence of teacher feedback on children's perceptions of student–teacher relationships. British Journal of Educational Psychology, 85(3), 276-288.
Trang, K. T., & Hansen, D. M. (2021). The roles of teacher expectations and school composition on teacher–child relationship quality. Journal of Teacher Education, 72(2), 152-167.
Varghese, C., Vernon-Feagans, L., & Bratsch-Hines, M. (2019). Associations between teacher–child relationships, children’s literacy achievement, and social competencies for struggling and non-struggling readers in early elementary school. Early Childhood Research Quarterly, 47, 124-133.
Vasiliki, K. (2015). The interpersonal relationship between teachers and between principals and teachers: Factor in all-around development of the student. Humanities and social Sciences Reviwe, 4(1), 481-495.
Velarde, J. M., Ghani, M. F., Adams, D., & Cheah, J. H. (2022). Towards a healthy school climate: The mediating effect of transformational leadership on cultural intelligence and organisational health. Educational Management Administration & Leadership, 50(1), 163-184.
White, K. M. (2016). My teacher helps me”: Assessing teacher-child relationships from the child’s perspective. Research in Childhood Education, 30(1), 29-41.
Zhao, Y., Hong, J. S., Zhao, Y., & Yang, D. (2021). Parent–child, teacher–student, and classmate relationships and bullying victimization among adolescents in China: Implications for school mental health. School Mental Health, 13(3), 644-654.