مقایسۀ اثربخشی آموزش فنون توجه‌آگاهی و فنون شناختی-رفتاری بر علائم اضطراب امتحان دانش‌آموزان دختر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری روان‌شناسی تربیتی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران

2 استاد، گروه علوم تربیتی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران

3 دانشیار، گروه علوم تربیتی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران

4 استادیار، گروه علوم تربیتی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران

چکیده

اضطراب امتحان یکی از پدیده‌­های رایج است که بر عملکرد تحصیلی دانش‌­آموزان تأثیر منفی دارد. در سال‌­های اخیر روش­‌های گوناگونی برای درمان آن مورد استفاده قرار گرفته است که پژوهش حاضر، با هدف مقایسة اثربخشی آموزش فنون توجه‌آگاهی و شناختی-­رفتاری بر علائم اضطراب امتحان دانش‌آموزان دختر انجام شد. روش پژوهش نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌­آزمون-پس‌­آزمون با گروه گواه بود. جامعة آماری پژوهش را کلیة دانش‌­آموزان دختر پایة دهم شهرستان ازنا در سال تحصیلی 1400-1399 تشکیل داده بودند که با استفاده از روش نمونه‌­گیری هدفمند 45 دانش­آموزی که نمرة بالاتر از 50 از آزمون اضطراب امتحان اسپیلبرگر (1980) کسب کرده بودند، برای نمونة پژوهشی انتخاب شدند. آزمودنی‌­ها به صورت تصادفی در سه گروه، آموزش فنون توجه‌آگاهی، فنون شناختی­-رفتاری و گروه گواه جایگزین شدند. به یکی از گروه‌­های آزمایشی فنون توجه‌آگاهی، گروه دیگر آزمایشی فنون شناختی-­رفتاری در طی 10 جلسه آموزش داده شد و گروه گواه هیچ آموزشی دریافت نکردند. داده‌ها قبل از و بعد از مداخله‌­ها با استفاده از پرسشنامة اضطراب امتحان اسپیلبرگر (1980) جمع­آوری شد. تحلیل داده‌­ها با آزمون تحلیل کوواریانس تک‌­متغیری و چند­متغیری و آزمون تعقیبی بونفرونی نشان داد که آموزش فنون توجه‌آگاهی و فنون شناختی­-رفتاری تأثیر معناداری بر کاهش اضطراب امتحان و مؤلفه‌های آن در دانش‌­آموزان دختر دارد (001/0>P). همچنین، نتایج آزمون تعقیبی نشان داد که میزان تأثیر فنون توجه‌آگاهی بر اضطراب امتحان و مؤلفة نگرانی بیشتر از فنون شناختی-رفتاری بود (001/0 > P) و بر مؤلفة هیجان‌پذیری تفاوت معناداری بین دو روش وجود نداشت (05/0<P). بر اساس یافته­‌ها می‌­توان گفت هر دو مداخله در کاهش علائم اضطراب امتحان دانش‌آموزان دختر اثربخش هستند و فنون توجه‌آگاهی می­‌تواند جایگزین مناسبی برای فنون شناختی-رفتاری در درمان اضطراب امتحان باشد.

کلیدواژه‌ها


ابوالقاسمی، عباس، بیگی، پروین، و نریمانی، محمد (۱۳۹۰). بررسی اثربخشی دو روش آموزشی شناختی-رفتاری و مهارت‌های تنظیم هیجان بر خودکارآمدی و سازگاری تحصیلی دانش‌آموزان دارای اضطراب امتحان. روا‌ن‌شناسی تربیتی، ۷(۲۲)، 42-21.
امانی، حبیب، حبیبی کلیبر، رامین، فرید، ابوالفضل، و شیخعلی­زاده، سیاوش (1400). نقش راهبردهای تنظیم شناختی هیجان و اجتناب شناختی در پیش‌بینی اضطراب امتحان دانش‌آموزان دختر. رویش روان‌شناسی، 10(5)، 138-129.
بهمن، بهاره، کیامنش، علیرضا، و ابوالمعالی، خدیجه (1392). مقایسة اضطراب مدرسه و مؤلفه‌های آن در دانش‌آموزان پایة چهارم در دو سیستم ارزشیابی سنتی و توصیفی. پژوهش در برنامه‌ریزی درسی (دانش و پژوهش در علوم تربیتی-برنامه‌ریزی درسی)، 10(12)، 107-93.
جراره، جمشید، و محمدی کرکانی، آذر (۱۳۹۲). اثربخشی آموزش شناختی- رفتاری بر اضطراب امتحان دانش‌آموزان دختر متوسطه. فناوری آموزش، ۷(۴)، ۳13-۳07.
سپهریان، فیروزه (۱۳۹۰). مقایسة اثربخشی شناخت درمانی، حساسیت‌زدایی تدریجی و آموزش شیوه‌های صحیح مطالعه در کاهش اضطراب امتحان و افزایش پیشرفت تحصیلی دانش‌آموز دختر. پژوهش‌های نوین روان‌شناختی، ۶(۲۳)، ۸۰-۹۹.
ستاری، یوسف، و کفاش‌زاده، مریم (۱۳۹۴). تأثیر ذهن‌آگاهی بر اضطراب امتحانی دانش‌آموزان دختر راهنمایی شهرستان ساوه. آموزش و ارزشیابی، 8(3۱)، 36-25.
سعدی‌پور، اسماعیل، سلطانی­زاده، هدایا، و ابراهیم قوام، صغری (1398). تأثیر آموزش ذهن‌آگاهی بر اهمال‌کاری تحصیلی در دو گروه دانش‌آموزان با اضطراب امتحان بالا و پایین. سلامت روان کودک، ۶(۴)، ۲77-۲66.
شاهنده، مریم، و صفرزاده، سحر (۱۳۸۹). بررسی اثربخشی درمان عقلانی- عاطفی الیس بر کاهش اضطراب امتحان. مجلة دانشکدة پزشکی، ۲۸(۱۰۸)، ۳۱5-۳۱0.
شیخ الاسلامی، علی، و سیداسماعیلی قمی، نسترن (۱۳۹3). مقایسة تأثیر روش‌های آموزشی کاهش استرس مبتنی بر ذهن‏آگاهی و مهارت‌های مطالعه بر اضطراب امتحان دانش‏آموزان. روان‌شناسی مدرسه و آموزشگاه و رفتار، 3(2)، 104-121.
شیوایی اقدم، شوان، و فاطمی‌پور، حمیدرضا (۱۳۹۶). تأثیر آموزش توجه‌آگاهی بر کاهش اضطراب امتحان دانشجویان. اندیشه و رفتار، ۱۱(۴۵)، 76-67.
عبداللهی بقرآبادی، قاسم (1397). اثربخشی آموزش ذهن‌آگاهی روی اضطراب امتحان دانش‌آموزان پسر مقطع راهنمایی شهر کاشان. رویش روان‌شناسی، ۷(۱۲)، 58-49.
قمری، محمد، و حسینی، گلفر (۱۳۹۶). اثربخشی آموزش کاهش استرس مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر اضطراب امتحان دانش‌آموزان دختر. زن و فرهنگ، 9(31)، 43-33.
کاظمی، حمید، وزیری، مژده، و عابدی، احمد (۱۳۹۵). اثربخشی آموزش حل مسئله بر اضطراب امتحان و اضطراب اجتماعی دانش‌آموزان مقطع ابتدایی. شناخت اجتماعی، ۵(۱)، 112-100.
ماردپور، علیرضا، نجفی، محمود، و رفعت‌ماه، مرضیه (۱۳۹۱). اثربخشی روش‌های درمانی حساسیت‌زدایی منظم، مهارت‌های مطالعه و روش ترکیبی در کاهش اضطراب امتحان. روان‌شناسی بالینی، ۴(۱)، 64-55.
محمدی‌فر، محمدعلی، یاسمنی، لیلا، و نجفی، محمود (۱۳۹7). اثربخشی آموزش شناختی-رفتاری بر کاهش اضطراب امتحان دانش‌آموزان. مطالعات تربیتی، 15(4)، 222-203.
Abbott, D. J., & Lack, C. W. (2020). Conventional versus mindfulness-based interventions for anxiety and worry: a review and recommendations. Current Psychiatry Research and Reviews Formerly: Current Psychiatry Reviews, 16(1), 60-67.
Agah, J. J., Ede, M. O., Zudonu, O. C., Asor, L. J., & Onyishi, C. N. (2020). Testing the efficacy of the FEAR—Model of Cognitive Behavioral Therapy in Treating Test Anxiety in Chemistry Students. Rational-Emotive & Cognitive-Behavior Therapy, 39, 390–413.
Beauchemin, J., Hutchins, T. L., & Patterson, F. (2008). Mindfulness meditation may lessen anxiety, promote social skills, and improve academic performance among adolescents with learning disabilities. Complementary Health Practice Review, 13(1), 34-45.
Burke, C. A. (2010). Mindfulness-based approaches with children and adolescents: A preliminary review of current research in an emergent field. Child and Family Studies, 19, 133–144.
Chancey, J. (2020). Using an Online-based Mindfulness Intervention to Reduce Test Anxiety in University Students. https://hdl.handle.net/11244/325158
Cohen, L., Manion, L., & Morrison, K. (2002). Research methods in education. Routledge.
Ejei, J., & Lavasani, M. G. (2011). The effectiveness of coping strategies training with irrational beliefs (cognitive approach) on test anxiety of students. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 30, 2165–2168.
Franco, C., Amutio, A., Mañas, I., Gázquez, J. J., & del Carmen Pérez-Fuentes, M. Ş. (2017). Reducing anxiety, geriatric depression and worry in a sample of older adults through a mindfulness-training program. Terapia Psicológica, 35(1), 71-79.
Ganaprakasam, C., & Selvaraja, T. (2020). Cognitive Behavioral Group Therapy on Test Anxiety Among Primary School Students. Malaysian Journal of Social Sciences and Humanities (MJSSH), 5(6), 61-67.
Gaynor, K. J. (2014). A critical review of mindfulness-based psychological treatments for worry and rumination. Open Access Behavioral Medicine, 2(2), 1-6.
Gibson, H. A. (2014). A conceptual view of test anxiety. In Nursing Forum, 49, (4), 267-277.
Goonan, B. (2003). Overcoming Test Anxiety: Giving Students the Ability to Show What They Know. 257-272.
Huberty, T. J. (2009). Test and performance anxiety. Principal leadership, 10(1), 12-16.
Jahani, S., Bakhtiyar-Pour, S., Makvandi, B., Heidarie, A., & Ehteshamzadeh, P. (2020). Effectiveness of Mindfulness on‎ Test‎ Anxiety and‎ Educational Well-‎ being‎ in‎ Secondary School Female‎ Students. International Journal of Behavioral Sciences, 14(2), 60-66.
Kabat-Zinn, J. (2003). Mindfulness-based interventions in context: Past, present, and future. Clinical Psychology: Science and Practice, 10(2), 144–156.
Lowe, P. A. (2019). Expression and Level of Test Anxiety in a Sample of Elementary Students. Higher Education Studies, 12(3), 1-9.
McDonald, A. S. (2001). The prevalence and effects of test anxiety in school children. Educational Psychology, 21(1), 89–101.
Öst, L. G. (2008). Efficacy of the third wave of behavioral therapies: A systematic review and meta-analysis. Behavior Research and Therapy, 46(3), 296-321.
Pourtaleb, N., Mirnasab, M., & Hadidi, Y. (2018). The Effectiveness of Integrated Training Programme (ITP) in decreasing female students’ test anxiety: Moderating effect of mothers’ perfectionism. Educational Psychology in Practice, 34(4), 386–396.
Putwain, D. W., & Pescod, M. (2018). Is reducing uncertain control the key to successful test anxiety intervention for secondary school students? Findings from a randomized control trial. School Psychology Quarterly, 33(2), 283-292.
Putwain, D. W., & von der Embse, N. P. (2021). Cognitive–behavioral intervention for test anxiety in adolescent students: do benefits extend to school-related wellbeing and clinical anxiety. Anxiety, Stress, & Coping, 34(1), 22-36.
Putwain, D., Chamberlain, S., Daly, A. L., & Sadreddini, S. (2014). Reducing test anxiety among school-aged adolescents: A field experiment. Educational Psychology in Practice, 30(4), 420-440.
Rajiah, K., & Saravanan, C. (2014). The effectiveness of psychoeducation and systematic desensitization to reduce test anxiety among first-year pharmacy students. American Journal of Pharmaceutical Education, 78(9), 163-171.
Roos, A. L., Goetz, T., Voracek, M., Krannich, M., Bieg, M., Jarrell, A., & Pekrun, R. (2020). Test anxiety and physiological arousal: A systematic review and meta-analysis. Educational Psychology Review, 1-40.
 Rose, S. E., & Lomas, M. H. (2020). The potential of a mindfulness‐based coloring intervention to reduce test anxiety in adolescents. Mind, Brain, and Education, 14(4), 335-340.
Sapp, M. (2013). Test Anxiety. Applied Research, Assessment, and Treatment Intervention third ed.Lanham, MD: University Press of America.
Semple, R. J., Reid, E. F. G., & Miller, L. (2005). Treating anxiety with mindfulness: an open trial of mindfulness training in anxious children. Cognitive Psychotherapy: An International Quarterly, 19, 379-392.
Sharma, M. (2018). Secondary School Students - Systematic Desensitization Technique on Test Anxiety. 4931, 27–34.
Shen, L., Yang, L., Zhang, J., & Zhang, M. (2018). Benefits of expressive writing in reducing test anxiety: A randomized controlled trial in Chinese samples. Plos one, 13(2).
Soysa, C. K., & Weiss, A. (2014). Mediating perceived parenting styles–test anxiety relationships: Academic procrastination and maladaptive perfectionism. Learning and Individual Differences, 34, 77-85.
Ugwuanyi, C. S., Ede, M. O., Onyishi, C. N., Ossai, O. V., Nwokenna, E. N., Obikwelu, L. C., ... & Nweke, M. L. (2020). Effect of cognitive-behavioral therapy with music therapy in reducing physics test anxiety among students as measured by generalized test anxiety scale. Medicine, 99(17).
von der Embse, N., Jester, D., Roy, D., & Post, J. (2018). Test anxiety effects, predictors, and correlates: A 30-year meta-analytic review. Journal of Affective Disorders, 227, 483-493.
Zeidner, M. (2007). Test anxiety in educational contexts: Concepts, findings, and future directions. In Emotion in education (pp. 165-184). Academic Press.
Zhou, X., Guo, J., Lu, G., Chen, C., Xie, Z., Liu, J., & Zhang, C. (2020). Effects of mindfulness-based stress reduction on anxiety symptoms in young people: A systematic review and meta-analysis. Psychiatry Research, 289, 113002.