مکان‌یابی مدارس با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و مدل تاپسیس (نمونة موردی: منطقة 18 شهر تهران)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد سنجش از دور و GIS، دانشکدة منابع طبیعی و محیط زیست، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران

2 استادیار، گروه سنجش از دور و GIS، دانشکدة منابع طبیعی و محیط زیست، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران

چکیده

مکان‌گزینی ناصحیح کاربری‌های شهری خصوصاً کاربری آموزشی، منجر به ناهماهنگی بین نیازها و خدمات ارائه‌شده از سوی کاربری‌ها می‌شود. افزایش تعداد دانش‌آموزان و محدودیت منابع مالی، نبود برنامه‌ریزی، کمبود زمین مناسب، استفاده‌نکردن از برنامه‌ریزان شهری و سیستم اطلاعات جغرافیایی، باعث شده مکان‌یابی بهینه در اکثر فضاهای آموزشی اعمال نشود. در تحقیق حاضر منطقۀ 18 شهر تهران به دلیل پراکنش ناهمگن مدارس آن مطالعه شد. لذا با هدف یافتن محل‌های مناسب استقرار مدارس در آینده این منطقه با استفاده از مدل تاپسیس در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی مکانیابی انجام شد. به این منظور معیارهای مورد نظر بر اساس نظر کارشناسان و تحقیقات گذشته در چهار گروه سازگار شامل، فاصله از فضای سبز، اماکن ورزشی، مراکز فرهنگی و مناطق مسکونی؛ نیمه‌سازگار، شامل: فاصله از آتش­نشانی و درمانی؛ ناسازگار شامل: فاصله از مراکز صنعتی، گورستان، مراکز تجاری، مراکز اداری، دامداری و مرغداری، حمل‌ونقل و انباری، و تأسیسات و تجهیزات شهری؛ و شبکۀ معابر شامل: معابر اصلی و معابر فرعی انتخاب شد. برای اولویت‌بندی و وزن‌دادن به معیارها از تحلیل سلسله‌مراتبی استفاده شد. بر اساس نتایج فاصله از مراکز صنعتی با ارزش 18/0 مهم‌ترین و فاصله از مراکز اداری با ارزش 017/0 کم‌اهمیت‌ترین لایه انتخاب شد. پس از هم‌پوشانی محدودیت تمام کاربری­ها و شعاع دسترسی مناطق مجاز برای ساخت مدارس از نقشه مکان‌یابی انتخاب و 5 طبقة مناسب، نسبتاً مناسب، متوسط، نسبتاً نامناسب و نامناسب کلاس‌بندی شد که کلاس نامناسب با 210255 مترمربع و تنها با 67/6 درصد کمترین و طبقه متوسط با مساحت 1047766 مترمربع و 25/33 درصد بیشترین سهم مساحت را دارد.

کلیدواژه‌ها


اسدی آغبلاغی، شهاب (1395). مکان‌یابی مدارس ابتدایی شهرکرد با استفاده از منطق فازی، بولین و فرایند سلسله‌مراتبی در محیط سامانه اطلاعات جغرافیایی. پایان‌نامة ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد لارستان.
امیری، فرشاد (1386). مکان‌یابی پست‌های فشار قوی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی. پایان‌نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه خواجه ‌نصیرالدین طوسی.
آقابابایی، محبوبه (1388). تحلیل فضایی ایستگاه‌ها و خدمات آتش­نشانی شهر خمینی‌شهر اصفهان با استفاده از GIS. پایان­نامة کارشناسی ارشد، رشتة جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه اصفهان.
پورمحمدی، محمدرضا (1391). برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری. تهران: انتشارات سمت.
حسینی، سیداحمد (1391). نقش شبکه‌های ارتباطی در توزیع کاربری‌ها با رویکرد پدافند غیر عامل، مطالعة موردی: منطقة 3 شهرداری تهران. پایان‌نامة کارشناسی ارشد، رشتة جغرافیای شهری، دانشگاه زنجان.
سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور. (1382). ضوابط طراحی ساختمان‌های آموزشی، تهران، برنامه‌ریزی معماری همسان مدارس ابتدایی و راهنمایی. تهران: انتشارات سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور.
سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور (۱۳۹۲). چهارچوب کلی تحقیقات تعیین ضوابط، مکان‌یابی و اولویت‌بندی مکانی با استفاده از GIS.
سالمی، مهدی، سیاسی، زهرا، و جوزی، سیدعلی (1395). ارزیابی مکان‌گزینی فضاهای آموزشی ابتدایی با استفاده GIS و AHP (مطالعة موردی: شهرستان کارون). مطالعات مدیریت شهری، 8(28)، 86-69.
سعید نیا، احمد. (1387). کتاب سبز شهرداری‌ها، انتشارات شهرداری‌ها.
شجاعیان، علی، ملکی، سعید، و امیدی‌پور، مرتضی (1393). ساماندهی مکان‌گزینی مراکز آموزشی شهری با استفاده از منطق بولین تصمیم‌گیری چندمعیارة فازی؛ مطالعة موردی: مدارس مقطع راهنمایی مناطق 8گانة شهر اهواز. مطالعات برنامه‌ریزی آموزشی، 2(4)، 166-137.
شفیعی ثانی، مهدی (1395). مکان‌یابی مدرسة فنی در سکونتگاه‌های غیررسمی سبزوار (بافت غربی) با مدل AHP بر پایة GIS. پایان‌نامة کارشناسی ارشد، رشتة مهندسی معماری، دانشگاه حکیم سبزواری.
مقصودی، مهران، زمانزاده، سیدمحمد، اهدائی، افسانه، یوسفی زشک، روح‌الله، و یمانی، مجتبی (۱۳۹۴). تحلیل نقش عوامل محیطی در مکان‌گزینی سکونتگاه‌های پیش‌از تاریخ دشت ورامین با استفاده از منطق فازی. برنامه‌ریزی و آمایش فضا، ۱۹(۳)، ۲۶۳-۲۶۱.
غفاری، سیدرامین، شفقی، سیروس، و صالحی، نگین (1389). ارزیابی سازگاری کاربری اراضی شهری با استفاده از مدل تصمیم‎گیری چندمعیارة فازی. مطالعات و پژوهش‌های شهری منطقه‌ای، 1(4)، 76-59.
صالحی، رحمان (1381). ساماندهی فضایی مکان‌های آموزشی زنجان با استفاده از GIS. پایان‌نامة کارشناسی ارشد، رشتة جغرافیای شهری، دانشگاه تهران.
محمدی، عسل (1383). مکان‌یابی مراکز امدادرسانی (در شرایط وقوع زلزله) با استفاده از GIS و روش ارزیابی چندمعیاری (AHP). هنرهای زیبا، 11، 16-5.
ولی‌زاده، رضا (1383). مکان یابی مراکز آموزشی دبیرستان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی، نمونة موردی شهر تبریز. تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی (علوم جغرافیایی)، (7)10، 87-59.
Ahmed Ali, Kh. (2018). Multi-criteria decision analysis for primary school site selection in al-mahaweel district using GIS technique. Journal University of Kerbala, 16(1), 342-350.
Moussa, M., Mostafa, Y., & Abou Elwafa, A. (2019). School Site Selection Process. Procedia Environmental Sciences 37, 282-293.
Panahi, M., Yekrangnia, M., Bagheri, Z., Pourghasemi, H. R., Rezaie, F., Nasiri Aghdam, I., & Damavandi, A. A. (2019). GIS-Based SWARA and Its Ensemble by RBF and ICA Data-Mining Techniques for Determining Suitability of Existing Schools and Site Selection of New School Buildings. Spatial Modeling in GIS and R for Earth and Environmental Sciences, 161-188.
Yhee, H., Kim, S., & Kang, S. (2021). GIS-based evaluation method for accessibility of social infrastructure facilities. Applied Sciences, 11, 55-81.