مقایسۀ اثربخشی دو روش آموزشی ایفای نقش و پرسش‌و‌پاسخ بر تفکر انتقادی و مسئولیت‌پذیری دانش‌آموزان دختر اول دبیرستان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد روان‌شناسی تربیتی، دانشگاه علامه طباطبائی

2 دانشیار گروه روان‌شناسی تربیتی، دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

هدف از این پژوهش مقایسۀ اثربخشی دو روش آموزشی ایفای نقش و پرسش‌و‌پاسخ بر تفکّر انتقادی و مسئولیت‌پذیری دانش‌آموزان دختر اول دبیرستان است. این مطالعه از نوع نیمه‌آزمایشی است و در اجرای آن از طرح چندگروهی پیش‌آزمون و پس‌آزمون با گروه کنترل استفاده شده است. جامعۀ آماری این پژوهش کلیۀ دانش‌آموزان دختر پایۀ اول مقطع متوسطه دولتی منطقۀ دو شهر تهران بود؛ به این صورت که از بین 35 دبیرستان دخترانۀ این منطقه یک دبیرستان به‌تصادف انتخاب شد. این دبیرستان (هدی) شش کلاس پایۀ اول با 195 دانش‌آموز داشت. پرسشنامۀ تفکر انتقادی واتسون گلیزر (1980) و پرسشنامۀ مسئولیت‌پذیری نعمتی (1378) بر روی این 195 نفر اجرا شد. 45 دانش‌آموزی که یک نمره انحراف استاندارد پایین‌تر از میانگین داشتند به‌طور تصادفی به دو گروه آزمایش و گروه کنترل تقسیم شدند. برنامۀ آموزش ایفای نقش با گروه آزمایشی اول، برنامۀ آموزشی پرسش‌و‌پاسخ با گروه آزمایشی دوم، هریک به‌مدت ده جلسه، هفته‌ای دو جلسه و هر جلسه یک ساعت کار شد. در گروه کنترل هیچ‌گونه اقدامی صورت نگرفت. از هر سه گروه پس‌آزمون گرفته شد. نتایج نشان داد که هردو روش ایفای نقش و پرسش‌و‌پاسخ بر مسئولیت‌پذیری و تفکر انتقادی دانش‌آموزان اثربخش بوده است. به‌منظور افزایش مسئولیت‌پذیری و تفکر انتقادی دانش‌آموزان پایۀ اول مقطع متوسطه، معلمان می‌توانند از روش ایفای نقش و پرسش‌و‌پاسخ استفاده کنند.

کلیدواژه‌ها


ابراهیمی قوام، صغری (1386). رفتار اخلاقی کودکان چگونه شکل می‌گیرد. فصلنامۀ رشد مشاور مدرسه. دورة 3. شمارۀ 1. پاییز: 54-57.
اسلامی، اکبر؛ معارفی، فریده (1389). مقایسۀ توانایی تفکر انتقادی دانشجویان ترم‌های اول و آخر کارشناسی پرستاری و پرستاران بالینی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی جهرم 1386. فصلنامۀ علوم پزشکی جهرم. شمارۀ 8 (1): 37-45.
آقازاده، محرم (1384). راهنمای روش‌های نوین تدریس. تهران: آییژ.
الله‌دوستی، پریسا (1390). بررسی اثربخشی روش‌تدریس ایفای نقش بر مهارت‌های اجتماعی و رشد اخلاقی دانش‌آموزان دختر دوم راهنمایی منطقه 15 شهر تهران. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه علامه طباطبائی. دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی.
امیرتیموری، محمدحسن؛ مرادی، رحیم و رسولی، بهنام (1393). اثربخشی مدل طراحی آموزشی E5 بر تفکر انتقادی دانشجویان در درس روان‌شناسی تربیتی. مدیا5(2): 61-72.
براندن، ناتانیل (1385). مسئولیت‌پذیری: اتکای به خود و زندگی پاسخگو. ترجمۀ مهدی قرچه‌داغی. تهران: شباهنگ.
جویس، بروس آر، ویل مارشا و کالهون، امیلی (1380). الگوهای تدریس، ترجمۀ محمدرضا بهرنگی. تهران: کمال تربیت.
خورشیدی، محمد؛ غندانی، عباس و فرجی، شهاب‌الدین (1379).راهنمای علمی روش‌های تدریس. تهران: پسین.
سبحانی‌نژاد، مهدی (1379). مسئولیت‌پذیری اجتماعی در برنامه‌ریزی درسی کنونی دورۀ ابتدایی ایران و طراحی برای آینده. رسالۀ دکتری دانشگاه تربیت مدرس.
شعبانی، حسن (1387). مهارت‌های آموزشی و پرورشی. تهران: سمت.
شولتس، دوآن (1385).روان‌شناسی کمال، الگوهای شخصیت سالم. ترجمۀ گیتی خوشدل. چاپ سیزدهم. تهران: پیکان.
فتحی‌آذر، اسکندر؛ ادیب، یوسف؛ هاشمی، تورج؛ بدری گرگری، رحیم و غریبی، حسن (1392). اثربخشی آموزش راهبردی تفکر بر تفکر انتقادی دانش‌آموزان. نشریه پژوهش‌های نوین روان‌شناختی دانشگاه تبریز. دورۀ 8. شمارۀ 29: 195-216.
فضلی‌خانی، منوچهر (1382). راهنمای عملی روش مشارکتی و فعال در فرایند تدریس، تهران: آزمون نوین.
فقیهی، فاطمه (1378). اصلاح برنامه‌های درسی: پرورش مهارت‌های فکری. فصلنامۀ تعلیم و تربیت. شمارۀ 59: 77-99.
گنجی، کامران؛ یعقوبی، ابوالقاسم و لطفعلی، رضا (1392). اثربخشی آموزش مهارت‌های پرسشگری به معلمان بر تفکر انتقادی دانش‌آموزان متوسطه. نشریۀ روان‌شناسی تربیتی. دورۀ 9. شمارۀ 27: 1-25.
لطف‌آبادی، حسین (1381). وضعیت و نگرش و مسائل جوانان ایران. تهران: سازمان ملی جوانان.
لطف‌آبادی، حسین (1380). ارتباط‌های اجتماعی نوجوانان و جوانان در خارج از خانواده. تهران: سازمان ملی جوانان.
ماسن، پاول هنری و دیگران (1380). رشد و شخصیت کودک. ترجمۀ مهشید یاسایی. تهران: نشر مرکز.
نصرآبادی، حسینعلی؛ نوروزی، رضاعلی و حبیبی، ناصر (1384). انگاره‌های جدید در فلسفۀ تعلیم‌وتربیت. مجموعه‌مقالاتی در زمینۀ فلسفه و تفکر انتقادی. قم: سماء قلم.
هرسی، پال و بلانچارد، کنت (1385). مدیریت رفتار سازمانی، کاربرد منابع انسانی. ترجمۀ علی علاقه‌بند. تهران: امیرکبیر.
 
Abour, H. Cherif; D. D.; Al-Arabi, A.; Aron R. & Verma, S. (2010). Effective Understanding of the Human Body Organs: A Role Playing Activity for Deep Learning. National Association of Biology Teachers. Vol. 7: 447-450.
Angeli, Ch. & Valanides, N. (2009). Instructional Effects on Critical Thinking: Performance on Ill-defined Issues. Learning and Instruction. Vol. 19: 322-334.
Argyle, M. (1989).Social Interaction. London: Methven.
-------------- (1980). Interaction Skills and Social Competence. In P. Feldman and j. Orford (Eds.). The Social Psychology of Psychological Publishers. Chichester: Wiley.
Brandon, N.(1996). Qarachedaqi, M. (2007).Taking Responsibility. Tehran: shabahang.
Browne, M. N. & Keeley, S. M. (1994). Asking the Right Questions: A Guide to Critical Thinking. 4th Edition. Prentice-Hall, Englewood Cliffs, NJ.
Dam, G. & Volman, M. (2004). Critical Thinking as a Citizenship Competence: Teaching Strategies. Learning and Instruction journal. Vol. 14(4): 359-379.
Ennis, S. R. (2010). A Concept of Critical Thinking Curriculum (pp. 46-54). Alexandra, VA, Association for Supervision and Curriculum Development.
Facione, P. A. & Facione, N. C. (1998). The California Critical Thinking Skill Test: Form A and B, test normal. Millbrae, CA: California Academic Press.
Facione, P. A. (1998). The Delphi Report Critical thinking: A Statement of Expert Consensus for Purposes of Educational Assessment and Instruction. Millbrae, CA: California Academic Press.
Glen, S. (1995). Developing Critical Thinking in Higher Education.Nurse Education Today. Vol. 15(30): 170-178.
King, A. (1995). Designing the Instructional Process to Enhance Critical Thinking across the Curriculum. Teaching of Psychology. Vol. 22 (1): 13-17.
Kasmurie, A.; Kitot, A.; Ahmad, A. R. & Seman, A. A. (2010). The Effectiveness of Inquiry Teaching in Enhancing Students’ Critical Thinking. Procedia Social and Behavioral Sciences. Vol. 7: 264-273.
Macpherson, R. & Stanovich, K. (2007). Cognitive Ability, Thinking Dispositions and Instructional Set as Predictors Critical Thinking. Learning and Individual Differences. Vol. 17: 115-127.
Mangena, A. & Chabeli, M. (2005). Strategies to Overcome Obstacles in the Facilitation of Critical Thinking in Nursing Education. Nurse Education Today. Vol. 25: 291-295.
Manorm, K. & Zoe, P. (2006). Rol Play as a Teaching Method: a Practical Guid Produced with Support from the Centre factulty of Liberal art. UbonRatchathani University.
Marin, L. M. & Halpern, D.  F. (2011). Pedagogy for Developing Critical Thinking in Adolescents. Thinking Skills and Creativity. Vol. 6: 1-13.
Maskey, C. (2008). The Coordination of Clinical and Didactic Learning Experiences to Improve Critical-Thinking Skills and Academic Performance. Teaching and Learning in Nursing. Vol. 3: 11-15.
Özkan, I. (2010). A Path to Critical Thinking, Procedia Social and Behavioral  Sciences. Vol. 3: 210-212.
Popil, I. (2011). Promotion of Critical Thinking by Using Case Studies as Teaching Method, Nurse Education Today.Vol.31: 204-207.
Uarattanaraksa, H.; Chaijareon, S. & Kanjug, I. (2012). Designing Framework of the Learning Environments Enhancing the Learner’s Critical Thinking and Responsibility Model in Thailand. Procedia-Social and Behavioral Sciences Journal. Vol. 46: 3375-3379.
Yang, Sh. Ch. (2007). E-critical/thematic doing history project: Integrating the critical thinking approach with computer-mediated history learning. Computers in Human Behavior. Vol. 23: 2095-2112.
Zohar, A. (1999). Teachers Meta Cognitive Knowledge and the Instruction of Higher Order Thinking. Teacher Education. Vol. 15: 413-429.