تحلیل جایگاه آموزش‌و‌پرورش چندفرهنگی در محتوای برنامۀ درسی علوم اجتماعی و فارسی دورۀ ابتدایی به‌روشِ آنتروپی‌شانون

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارومیه

چکیده

هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی و تحلیل محتوای دروس فارسی و علوم اجتماعی دورۀ ابتدایی براساس مؤلفه‌های آموزش چندفرهنگی است. کلیۀ کتاب‌های درسی علوم اجتماعی و فارسی (بخوانیم) دورۀ ابتدایی به‌عنوان جامعۀ آماری این تحقیق به کار رفته است. محتوای پژوهش حاضرْ با روش آنتروپی‌شانون تحلیل شده و واحدهای تحلیلْ متن (پاراگراف)، تصویرها و فعالیت‌ها (جمله) بوده است. چارچوب نظریِ این بررسی شامل مقوله‌ها و مؤلفه‌های مرتبط با آموزش چندفرهنگیِ پرتکرار در پژوهش‌ها و نظریه‌های مرتبط با این رویکرد و همچنین اسناد بالادستی بوده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می‌دهد که از مجموع 3265 واحد ضبط شمارش‌شده در کتاب‌های درسی مذبور، در دورۀ ابتدایی، فراوانیِ مفاهیم و مؤلفه‌های آموزش چندفرهنگی تنها 436 مورد (کمتر از 7 درصد) است که مؤلفه‌هایی همچون انعکاسِ تنوع قومی، مذهبی و محیطی و تنوع استفاده از روش‌های تدریس، ارزشیابی، مواد و محیط یادگیری است و بیشترین میزان بار اطلاعاتی و ضریب اهمیت را در همۀ واحد ضبط شمارش‌شدۀ کتاب‌های تعلیمات اجتماعی و بخوانیم دورۀ ابتدایی دارد. کمترین میزان بار اطلاعاتی و ضریب اهمیت به بُعد آموزش ضدتبعیض و ضدتعصب نژادی مربوط است. با عنایت به این مهم و براساس یافته‌های پژوهش حاضر، بازنگری در برنامه‌های درسیِ یادشده، برای توجه بیشتر به مؤلفه‌ها و شاخص‌های کمتر موردتوجه، ضرورتی محتوم است. نهاد آموزش‌وپرورش با اتکا به این نوع قالب‌ها (برنامۀ درسی چندفرهنگی) می‌تواند نقش برجسته‌ای در تقویت و ترویج هویت هر کشوری ایفا کند و حیات فرهنگی آن را تضمین کند.

کلیدواژه‌ها


الوانی، سیدمهدی؛ آذر، عادل و دانایی‌فرد، حسن (1388). روش‌شناسی پژوهش کیفی در مدیریت: رویکردی جامع. تهران: انتشارات اشراقی.
امینی، محمد (1391). تبیین برنامۀ درسی چندفرهنگی و چگونگی اجرای آن در نظام برنامه‌ریزی درسی ایران. فصلنامۀ مطالعات برنامه درسی. شمارۀ7 (26): 11-32.
بابلی‌بهمئی، عزیزالله؛ یارمحمدیان، محمدحسین و یوزباشی، زهرا (1392). تحلیل محتوای کتاب مطالعات اجتماعی پایۀ هفتم براساس شاخص (مؤلفه)‌های چند فرهنگی مستخرج از اسناد بالادستی. مجموعه‌مقالات همایش ملی آموزش چندفرهنگی. ارومیه: انجمن مطالعات برنامۀ درسی ایران واحد استان آذربایجان غربی.
جوادی، محمدجعفر (1379). آموزش چندفرهنگی به‌مثابه رویکردی در آموزش. فصلنامۀ تعلیم و تربیت: ویژه جامعه‌شناسی آموزش‌وپرورش. شمارۀ 15(3): 26-9.
حکیم‌زاده، رضوان؛ کیامنش، علیرضا و عطاران، محمد (1386). تحلیل محتوای کتاب‌های درسی دورۀ راهنمایی باتوجه‌به مسائل و مباحث روز جهانی در حوزۀ برنامه‌های درسی. فصلنامۀ مطالعات برنامه درسی. شمارۀ 2(5): 54-27.
سجادی، سیدمهدی (1386). کثرت‌گرایی فرهنگی، هویت و تعلیم و تربیت (تعیین و ارزیابی). فصلنامۀ اندیشه‌های نوین تربیتی. شمارۀ 1(1): 38-25.
سرمد، زهره؛ بازرگان، عباس و حجازی، الهه (1384). روش‌های تحقیق در علوم رفتاری. تهران: نشر آگه.
شاه‌سنی، شهرزاد (1386). تبیین سازوکارهای مؤلفه‌های جامعه‌پذیری کتاب‌های علوم انسانی دورۀ ابتدایی در چارچوب تحلیل انتقادی گفتمان. رسالۀ دکتری، دانشکدۀ علوم‌تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه شیراز.
شیخاوندی، داور (1383). بازتاب هویت اقوام ایرانی در کتاب‌های درسی دورۀ ابتدایی و راهنمایی. فصلنامۀ تعلیم و تربیت. شمارۀ 87: 120-193.
صادقی، علیرضا (1389).بررسی سند برنامۀ ملی جمهوری اسلامی ایران براساس رویکرد آموزش چندفرهنگی. فصلنامۀ مطالعات برنامهدرسیایران. شمارۀ5(18): 190-215.
ـــــــــــــــ (1391). چندفرهنگی و نسبت آن با آموزش. ماهنامۀ رشد تکنولوژی آموزشی. شمارۀ 28(4): 38-34.
ـــــــــــــــ (1392). دانش چندفرهنگی و ارتقای سبک زندگی در ایران، فرهنگ مشاوره و روان‌درمانی. شمارۀ 3(13): 15-1
ـــــــــــــــ (1391). ویژگی‌ها و ضرورت‌های تدوین برنامۀ درسی چندفرهنگی در ایران: بررسی چالش‌ها و ارائۀ راهبردها. فصلنامۀ راهبرد و فرهنگ. شمارۀ 5(17): 121-93.
عبدلی سلطان‌احمدی، جواد (1394). بررسی میزان توجه به رویکرد آموزش چندفرهنگی در محتوای برنامه درسی علوم پزشکی از دیدگاه اعضای هیئت‌ علمی دانشگاه‌های شمال غرب کشور در سال تحصیلی 94-93. مجلۀ پزشکی ارومیه. شمارۀ27(1): 36-27.
عراقیه، علیرضا و فتحی واجارگاه، کوروش (1391). جایگاه چندفرهنگی در آموزش مدرسه‌ای و آموزش عالی. فصلنامۀ راهبرد و فرهنگ. شمارۀ 5(18): 204-187.
عراقیه، علیرضا؛ فتحی واجارگاه، کوروش؛ فروغی ابری، احمدعلی و  فاضلی، نعمت‌الله (1391). تلفیق، راهبردی مناسب برای تدوین برنامۀ درسی چندفرهنگی. فصلنامۀمطالعات میان‌رشته‌ای درعلومانسانی. شمارۀ 2(1): 165-149.
عزیزی، نعمت‌الله؛ بلندهمتان، کیوان و سلطانی، مسعود (1389). بررسی وضعیت آموزش چندفرهنگی در مراکز تربیت‌معلم شهر سنندج ازمنظر دانشجویان. فصلنامۀ انجمن آموزش عالی ایران. شمارۀ 3(2): 78-55.
عسکریان، مصطفی (1385). جایگاه فرهنگ قومی در تربیت شهروندی. فصلنامۀ نوآوری‌های آموزشی. شمارۀ 5(17): 162-133.
فتحی واجارگاه، کوروش (1388). اصول و مفاهیم برنامه‌ریزی درسی. تهران: انتشارات بال.
فیاض، ایراندخت و ایمانی قوشچی، فریبا (1389). بررسی نمادهای هویت ملی در کتاب‌های درسی تاریخ و علوم اجتماعی دورۀ متوسطه رشته‌های علوم انسانی، تجربی و ریاضی‌فیزیک در سال تحصیلی 89-1388. فصلنامۀ روان‌شناسی تربیتی. شمارۀ 6(17): 63-29.
محمدی، آزاد؛ محمدی، صمد و پروین، احسان (1392). برنامۀ درسی چندفرهنگی، بایدی گمشده در نظام آموزش متمرکز ایران. مجموعه‌مقالات نخستین همایش ملی آموزش چندفرهنگی. ارومیه: انجمن مطالعات برنامۀ درسی ایران واحد استان آذربایجان غربی.
نوشادی، محمدرضا؛ شمشیری، بابک و احمدی، حبیب (1390). نقش و کارکرد تعلیمات اجتماعی پنجم دبستان و سوم راهنمایی در شکل‌گیری هویت ملی. فصلنامه پژوهش‌های برنامه درسی. شمارۀ 1(1): 167-139.
واتسون، سی دبلیو (1381). کثرت‌گرایی فرهنگی. ترجمۀ حسن پویان. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
یارمحمدیان، محمدحسین (1384). اصول برنامه‌ریزی درسی. تهران: انتشارات یادوارۀ کتاب.
 
Banks, J. A. & Banks, C. A. M. (Eds.). (2004). Handbook of Research on Multicultural Education (2nd Edition). San Francisco, CA: Jossey-Bass.
------------------------------------------- (2010). Multicultural Education: Issues and Perspectives (7th Edition). New York: John Wiley.
Brown, L. (2013). An Immigration History of Britain: Multicultural Racism since 1800, by Panikos Panayi. English Historical Review. Vol. 128: 225-227.
Cicchelli, T. & Cho, S. J. (2007). Teacher Multicultural Attitudes: Interns/teaching fellows in New York City. Education and Urban Society. Vol. 39: 370-381.
Domnwachukwu, S. C. (2010). An Introduction to Multicultural Education from Theory to Practice. Lanham: Rowan & Littlefield Publishing Group, Inc.
Jee Chan & You, Y. (2013). The Content Analyzes of the Book High School in China, Based on Factors such as National Identity, Citizen Responsibility and Multiethnic Issues. EducationalResearcher. Vol. 73(3): 129-139.
Goff, P.; Boesdorfer, S. B. & Hunter, W. (2012). Using a Multicultural Approach to Teach Chemistry and the Nature of Science to Undergraduate non-Majors. Cultural Studies of Science Education. Vol. 7(3): 631-651.
Gay, G. (2006). The Importance of Multicultural Education. New York: Teachers College Press.
Gorski, P. (2008). What We’re Teaching Teachers: Analysis of Multicultural Teacher Education. Coursework Syllabi. Virginia. George Mason University.
Gorski, P. C. (2009). What We’re Teaching Teachers: An analysis of multicultural teacher education coursework  syllabi. Teaching and Teacher Education. 25, 309 –318.
Grant, C. A. (2005). Research and Multicultural Education: From the Margins to the Mainstream. Washington D. C. and London: USA The Falmer Press, Taylor & Francis Inc.
Johnson, R. J. & Mcintosh, A. S. (2009). Toward a Cultural Perspective and Understanding of the Disability and Deaf Experience in Special and Multicultural Education. Remedial and Special Education. Vol. 30(2): 67-83.
Irvine, J. J. (2012). Complex Relationships between Multicultural Education and Special Education: An African American Perspective. Journal of Teacher Education. Vol. 63(4): 268-274.
Krummel, A. (2013). Multicultural Teaching Models to Educate Pre-Service Teachers: Reflections, Service-Learning and Mentoring. Current Issues in Education. Vol. 16(1): 1-8.
Mousseau, J. (2006). Multiculturalism Curriculum Helps Expand Children's Future Intellectual Thinking.
Moorehead, R. (2011). Minorities and Education in Multicultural Japan: An Interactive Perspective, Book Reviews. Edited by Ryoko Tsuneyoshi and H. Kaori. London and New York: Okano & Sarane Spence Boocock.
Nethsinghe, R. (2012). Finding Balance in a Mix of Culture: Appreciation of Diversity through Multicultural Education. International Journal of Music Education. Vol. 30(4): 382-396.
Ngo, B. (2010).Doing ”Diversity” at Dynamic High: Problems and Possibilities of Multicultural Education in Practice. Education and Urban Society. Vol. 42(4): 473-495.
Nieto, S. & Bode, P. (2008). Affirming Diversity: The Sociopolitical Context of Multicultural Education (5th Edtion). Boston, MA: Allyn & Bacon.
Ogo Okoye, J. (2011). Does Multicultural Education Improve Students' Racial Attitudes? Implications for Closing the Achievement Gap. Journal of Black Studies. Vol. 42(8): 1252-1274.
Oikonomidoy, E. (2009). Conceptual Collective Online Reflection in Multicultural Education Classes. Multicultural Education & Technology Journal. Vol. 3(2): 130-143.
Parekh, B. (2008). The Concept of Multicultural Education.In S. Modgil, G. K. Verma, K. Mallick and C. Modgil (Eds.). Multicultural Education: The Interminable Debate (pp. 19-31). Philadelphia: Falmer.
Sleeter, C. E. & Grant, C. (2008). Making Choices for Multicultural Education: Five Approaches to Race, Class, and Gender (5th Edition). Hoboken, NJ: Wiley.
Sheets, R. H. (2003). Competency vs. Good Intentions: Diversity Ideologies and Teacher Potential. International Journal of Qualitative Studies in Education. Vol. 16: 111-120.