تحولات تاریخی گفتمان معلم در ایران معاصر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

چکیده

مفهوم معلم طی برهه‌های مختلف تاریخی معانی متفاوتی یافته است. اتفاقات تاریخی، ضرورت‌های آموزشی، شرایط اجتماعی و مناسبات نیروهای سیاسی موجب تغییراتی در معنای معلم در ایران شده است. این مقاله به تحولات گفتمانی معلم در ایران معاصر می­پردازد. روش پژوهش توصیفی و با رویکرد کیفی است. روش جمع‌آوری شواهد روش اسنادی و روش تحلیل، روش تحلیل گفتمان است. در این مقاله گفتمان‌هایی که حول مفهوم معلم شکل گرفته‌اند، توصیف می‌شوند. به طور کلی، چهار گفتمان را می‌توان در سیر تاریخی مفهوم معلم در ایران معاصر شناسایی کرد. معلم باسواد و عالم، معلم متخصص و ماهر، معلم ملی گرا و وطن‌پرست و معلم اسلامگرا و انقلابی، گفتمان‌هایی هستند که حول مفهوم معلم در ایران شکل گرفته‌اند. بررسی تاریخی گفتمان معلم نشان می‌دهد معنای ثابت و معینی از معلم را نمی‌توان متصور بود. مفهوم معلم طی دوره‌های مختلف تاریخی دچار دگردیسی معنایی شده است. این تحولات معنایی پیامدهایی بر تربیت و آموزش معلمان داشته است.

کلیدواژه‌ها


امین‌الدوله، میرزا علی خان (1341). خاطرات سیاسی میرزا علی خان امین‌الدوله. به کوشش فرمانفرما حافظ، تهران: کتاب‌های ایران.
انجمن معارف (1316هـ ق). نظامنامة انجمن معارف. روزنامة معارف، شمارة 4، ص1-4.
انجمن معارف (1317هـ ق ). قابل توجه معلمین مدارس جدیده. روزنامة معارف، شمارة 14، ص9.
آبراهامیان، یوراند (1377). ایران بین دو انقلاب. ترجمة احمد گل محمدی و محمدابراهیم فتاحی، تهران: نشر نی.
آبراهامیان، یوراند (1390). تاریخ ایران مدرن. ترجمة محمدابراهیم فتاحی، تهران: نشر نی.
بر، وین (1394). برساخت گرایی اجتماعی. ترجمة اشکان صالحی، تهران: نشر نی.
پازارگاد، بهاءالدین (1315). پیش‌آهنگی ایران. تهران: چاپخانه و کتابخانة مرکزی.
تاجیک، محمدرضا (1390). پساسیاست: نظریه و روش. تهران: انتشارات نی.
حداد عادل، غلامعلی (1391). مصاحبة غلامعلی حداد عادل پیرامون تربیت معلم، از کتاب دانشگاه فرهنگیان ، واقع‌ نگاری تأسیس، گردآوری اسدالله گرمارودی و سید علی شریف‌زاده، تهران: انتشارات مدرسه.
خانلری، پرویز (1342). سپاه دانش در ایران. از کتاب سالگرد سپاه دانش، تهران: سپاه دانش
خنیفر، حسین، و ناهید مسلمی (1397). اصول و مبانی روش‌های پژوهش کیفی. جلد اول، تهران : انتشارات نگاه دانش.
خوی‌نژاد، غلامرضا (1355). سیر تحول و گسترش تربیت معلم در ایران. مشهد: دانشسرای راهنمایی تحصیلی.
دبیرخانة سازمان پرورش افکار (1318). مجموعة آیین‌نامه‌های سازمان پرورش افکار. تهران: فردوسی.
درانی، کمال (1383). تاریخ آموزش و پرورش ایران قبل و بعد از اسلام. تهران: انتشارات سمت.
دولت‌آبادی، یحیی (1361). حیات یحیی. جلد دوم، تهران: تاریخ معاصر.
رجایی، محمدعلی (1361). تربیت معلم. تهران: جهاد دانشگاهی تربیت معلم.
رضایی، محمد، و محمدی، محمود (1396). گفتمان تربیت جدید و تولد مدرسه در ایران دورة قاجار. جامعه‌شناسی تاریخی، 9(2)، 211-185.
روزنامة تربیت (1317هـ ق). مدرسة خرد و ترتیبات آن. سال 3، شمارة 166،
روزنامة ثریا (هـ 1316ق). لزوم تأسیس مدارس جدیده. سال 1، شمارة 1.
زیرینسکی، مایکل (1396). ظهور رضاخان، از کتاب یک قرن انقلاب در ایران، گردآوری جان فوران، ترجمة رضا اسدی، تهران: انتشارات مولی.
سیاسی، علی‌اکبر (1317). معرفت‌النفس یا روان‌شناسی برای تربیت. تهران: دانشسرای تربیت معلم.
سیاسی، علی‌اکبر (1366). گزارش یک زندگی. لندن: پاکا پرینت.
شورای عالی انقلاب فرهنگی (1390الف). سند تحول بنیادین در آموزش و پرورش. دبیرخانة شورای عالی انقلاب فرهنگی.
 شورای عالی انقلاب فرهنگی (1390ب). اساسنامة دانشگاه فرهنگیان. دبیرخانة شورای عالی انقلاب فرهنگی.
 شورای عالی آموزش و پرورش (1362). اساسنامة مراکز تربیت معلم، دبیرخانة شورای عالی آموزش و پرورش.
صافی، احمد (1385). سازمان و قوانین آموزش و پرورش. تهران: سمت.
صافی، احمد (1391). تربیت معلم در ایران ژاپن مالزی المان انگلیس هند و پاکستان. تهران: ویرایش.
صدیق، عیسی (1314). اصول تعلیم و تربیت جدید. تهران: روشنایی.
صدیق، عیسی (1337هـ ق). نه کنفرانس در اصول تعلیمات عملی. تهران: دارالمعلمین.
صدیق، عیسی (1340). یادگار عمر. تهران: سازمان سمعی و بصری.
صدیق، عیسی (1354). تاریخ فرهنگ ایران. تهران: چاپ زیبا.
طالبوف، عبدالرحیم (1356). کتاب احمد (سفینه طالبی). تهران: انتشارات شبگیر.
گروه‌های آموزش‌های عمومی و حرفه‌ای (1354). بررسی وضع تربیت معلم دورة ابتدایی(دانشسرای مقدماتی و دانشسرای عشایری). تهران: مؤسسة تحقیقات و برنامه‌ریزی علمی و آموزشی.
ماتی، رودی (1383). آموزش و پرورش در دورة رضاشاه، ترجمة مرتضی ثاقب‌فر از کتاب رضاشاه و شکلگیری ایران نوین، جمع‌آوری استفانی کرونین، تهران: انتشارات جامی.
مجلة آموزش و پرورش (1343). پیام محمد رضاشاه به مناسبت بازگشایی مدارس، شمارة 4، دورة 34، ص4.
مجلة تعلیم و تربیت (1317). بازدید ولیعهد از دانشسرای مقدماتی تربیت معلم. شماره‌های 9 و 10، ص567.
 مجلس شورای ملی (1329هـ ق). اعلام به معلمین مدارس و مکاتب. روزنامة مجلس، سال 5، شمارة 27.
محبوبی اردکانی، حسین (1354). تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران. تهران: انجمن دانشجویان دانشگاه تهران.
مراغه‌ای، حاج زین‌العابدین (1384). سیاحتنامة ابراهیم‌بیگ. به کوشش م.ع.اسپانلو، تهران: نشر آگه.
مستوفی، عبدالله (1343). تاریخ اجتماعی و اداری دورة قاجاریه. جلد اول، تهران: تهران مصور.
مشایخی، محمد (1355). تاریخ تربیت معلم. تهران : انتشارات امیر کبیر.
معاونت آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه فرهنگیان (1395). طراحی کلان (معماری) برنامة درسی تربیت معلم، مصوب شورای عالی برنامه‌ریزی آموزشی، تهران: دانشگاه فرهنگیان.
منصورالسلطنه، مصطفی (1329هـ ق). راپورت سالیانه در باب معارف و تعلیمات عمومی. تهران: وزارت معارف و اوقاف.
وزارت فرهنگ (1342). اساسنامة سپاه دانش. از کتاب سالگرد سپاه دانش، تهران: انتشارات سپاه دانش.
وزارت فرهنگ (1342). سالگرد سپاه دانش. تهران: انتشارات سپاه دانش.
وزارت معارف و اوقاف (1297). اساسنامة دارالمعلمین ،مرکز اسناد کتابخانه ملی. سند شمارة 297،
وزارت معارف و اوقاف (1305). مجلة تعلیم و تربیت. سال 1، شمارة 3.
وزارت معارف و اوقاف (1306). اساسنامة پیش‌آهنگی. مجلة پیش‌آهنگی، سال 1، شمارة 3.
وزارت معارف و اوقاف (1313). قانون تربیت معلم و اساسنامة دانشسرای مقدماتی. تهران: روشنایی.
یغمایی، اقبال (1375). وزیران علوم ومعارف و فرهنگ ایران. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
یورگنسن، ماریان، و لوئیز فیلیپس (1389). نظریه و روش در تحلیل گفتمان. ترجمة هادی جلیلی، تهران: نشر نی.
Fairclough, N. (1995). Critical discourse analysis. London: Longman.
Harris, Z. (1951). Methods in Structural Linguistics, Chicago: University Chicago press.
Laclau, E., & Mouffe, C. (1985). Hegemony and social strategy, towards a radical democratic politics. London: Verso.
Macdonell, D. (1991). Theories of discourse: An introduction. Wiley.
Scott, J. (1990). A matter of record-documentary sources in social research. Cambridge: Polity.
Van Dijk, T. A. (1997). Discourse as social interaction: A multidisciplinary introduction. Vol. 2. London: Sage.
Van Dijk, T. A. (2008). Discourse and Context. A Socio-cognitive approach. Cambridge: Cambridge University.