اثربخشی آموزش راهبردی تفکر بر سرزندگی تحصیلی دانش‌آموزان ابتدایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری روان‌شناسی تربیتی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

2 استاد، گروه روان‌شناسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

3 استادیار، گروه روان‌شناسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

چکیده

پژوهش حاضر با هدف تعیین اثربخشی آموزش راهبردی تفکر بر سرزندگی تحصیلی دانش‌آموزان ابتدایی اجرا شد. روش پژوهش نیمه‌آزمایشی و طرح آن پیش‌آزمون و پس‌آزمون با گروه کنترل بود. جامعة آماری پژوهش حاضر مشتمل بر کلیة دانش‌آموزان دختر پایة پنجم مقطع ابتدایی شهر مرند بود. گروه نمونه، با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای انتخاب شد. آزمودنی‌های این تحقیق 64 نفر بودند که به روش تصادفی به گروه آزمایش (32 نفر) و کنترل (32 نفر) تخصیص داده شدند. محتوای آموزشی مورد نظر، بستة آموزش تفکر غریبی و همکاران بود. گروه آزمایشی 16 جلسة 50 دقیقه‌ای آموزش راهبردی تفکر را دریافت کردند و گروه کنترل هیچ‌گونه آموزشی در مورد تفکر دریافت نکردند و جریان عادی کلاس را طی کردند. سرزندگی تحصیلی دانش‌آموزان با پرسشنامة سرزندگی تحصیلی حسین‌چاری و دهقانی‌زاده ارزیابی شد. سرزندگی تحصیلی دانش‌آموزان در دو مرحلة پیش‌آزمون و پس‌آزمون ارزیابی شد. یافته‌های تحقیق نشان داد بین میانگین نمرات سرزندگی تحصیلی دانش‌آموزان در گروه‌های آزمایش و کنترل تفاوت معناداری وجود دارد. به صورت کلی می‌توان چنین عنوان کرد که آموزش تفکر به دانش‌آموزان می‌تواند موجب تقویت سرزندگی تحصیلی آنان شود. این نتایج، آموزش راهبردی تفکر را به مثابة یک روش یاددهی- یادگیری کارآمد در تربیت دانش‌آموزان خودگردان، که مهم‌ترین هدف تعلیم و تربیت است، پیشنهاد می‌کند.

کلیدواژه‌ها


پورعبدل، سعید، صبحی قراملکی، ناصر، و عباسی، مسلم (1394). مقایسة اهمال کاری تحصیلی و سرزندگی تحصیلی در دانش‌آموزان با و بدون اختلال یادگیری خاص. ناتوانایی‌های یادگیری، 4(3)، 38 -22.
حاتمی، حمیدرضا، کریمی، یوسف، و نوری، زهرا (1389). بررسی تأثیر اجرای برنامة فلسفه برای کودکان در افزایش هوش هیجانی دانش‌آموزان دختر مقطع اول راهنمایی مدرسة شهدای آزادی تهران در سال تحصیلی 89-1388. تفکر و کودک، 2، 22-3.
حسین چاری، مسعود، و دهقانی‌زاده، محمدحسین (1391). سرزندگی تحصیلی و ادراک از الگوی ارتباطی خانواده، نقش واسطه‌ای خودکارآمدی. مطالعات آموزش و یادگیری، (2)4، 47 -21.
حسینی قمی، طاهره (1390). روان‌شناسی مثبت‌نگر، تیر من همیشه به هدف خواهد خورد. رشد آموزش مشاور مدرسه، 23، 64 -62.
حسینی‌نسب، سید داود، بدری گرگری، رحیم، فتحی آذر، اسکندر، و مقدم، محمد (1389). تأثیر بازاندیشی در عمل بر تفکر انتقادی دانشجومعلمان مراکز تربیت معلم تبریز. مطالعات تربیتی و روان‌شناسی، 11(1)، 210-189.
دهقانی‌زاده، محمدحسین، حسین چاری، مسعود، مرادی، مرتضی، سلیمانی خشاب، عباسعلی (1393). سرزندگی تحصیلی و ادراک از الگوهای ارتباطات خانواده و ساختار کلاس، نقش واسطه‌ای ابعاد خودکارآمدی. روان‌شناسی تربیتی، 32(30)، 30-1.
ذبیحی حصاری، نرجس خاتون، چاجی، محمدرضا، و زارع‌مقدم، علی (1396). رابطة خردمندی با بهزیستی روان‌شناختی و سرزندگی تحصیلی در دانش‌آموزان. پژوهش‌های تربیتی، 4(35)، 35-20
رضایی، نورمحمد، پادروند، نادر، سبحانی، عبدالرضا، و رضایی، علی محمد (1393). بررسی تأثیر اجرای برنامة فلسفه برای کودکان در افزایش خلاقیت و مؤلفه‌های سیالی، انعطاف پذیری، ابتکار و بسط. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 2، 36-19.
رضایی، هما، شفیع‌آبادی، عبداله، قائدی، یحیی، دلاور، علی، و اسمعیلی، معصومه (1392). بررسی اثربخشی اجرای برنامة فلسفه برای کودکان به شیوة اجتماع‌پژوهی در افزایش هوش هیجانی دختران دبیرستانی. روان‌شناسی تربیتی، 30، 105-79.
ساقی، سمیرا، چلبیانلو، غلامرضا، فاضل، امین، و محمدی، مهدی (1390). بررسی رابطة سبک‌های یادگیری و پیشرفت تحصیلی با واسطه‌گری راهبردهای آگاهی فراشناختی در بین دانشجویان. علوم تربیتی، 4(13)، 94-79.
سلطانی بناوندی، الهام، خضری مقدم، نوشیروان، و بنی‌اسدی، حسن (1395). کنکاش در سازه‌های روان‌شناسی مثبت‌نگر: پیش‌بینی سرزندگی تحصیلی بر اساس معنای زندگی. راهبردهای آموزش در علوم پزشکی، 10(4)، 277-287.
سیف، علی اکبر (1388). روانشناسی پرورشی نوین (ویرایش ششم). تهران: دوران.
شعبانی، حسن (1390). روش تدریس پیشرفته (آموزش مهارت‌ها و راهبردهای تفکر). تهران: سمت.
صادقی، مسعود، و خلیلی گشنیگانی، زهرا (1395). نقش ابعاد یادگیری خودراهبر در پیش‌بینی سرزندگی تحصیلی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی لرستان. پژوهش در آموزش علوم پزشکی، 8(2)، 17-9.
صدری دمیرچی، اسماعیل، کریمیان‌پور، غفار، و جلیلیان، سهیلا (1396). پیش‌بینی سرزندگی تحصیلی بر اساس ادراک از محیط یادگیری و سرسختی روان‌شناختی در بین دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه. راهبردهای آموزش در علوم پزشکی، 10(5)، 374-361.
عظیمی، داریوش، قدیمی، سمیه، خزان، کاظم، و درگاهی، شهریار (1396). نقش سرمایه‌های روان‌شناختی و اشتیاق تحصیلی در پیش بینی سرزندگی تحصیلی و تعلل‌ورزی تصمیم‌گیری دانشجویان پرستاری. مرکز مطالعات و توسعة آموزش علوم پزشکی یزد، 12(3)، 157-147.
عظیمی، محمد، پیری، موسی، و زوار، تقی (1392). رابطة فرسودگی تحصیلی و یادگیری خودتنظیمی با عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان دورة متوسطه. پژوهش در برنامه‌ریزی درسی، 10(11)، 128- 116.
غریبی، حسن، ادیب، یوسف، فتحی آذر، اسکندر، هاشمی، تورج، و بدری گرگری، رحیم (1391). اثربخشی آموزش راهبردی تفکر بر تفکر انتقادی، تحول اخلاقی و پرسشگری دانش‌آموزان پنجم دبستان. رسالة دکتری، دانشگاه تبریز.
فتحی، داود، و جمال‌آبادی، مونا (1396). بررسی نقش واسطه‌گری تاب‌آوری در رابطة حمایت تحصیلی و سرزندگی تحصیلی در دانشجویان. راهبردهای آموزش در علوم پزشکی، 10(4)، 269 – 263.
فرامرزی، حمید، حاجی یخچالی، علیرضا، و شهنی ییلاق، منیجه (1395). رابطة بین سرزندگی تحصیلی، هدف‌های پیشرفت و جهت‌گیری‌های انگیزشی با خودکارآمدی خلاق دانشجویان دانشگاه جندی‌شاپور اهواز. توسعة آموزش جندی شاپور، 7(2)، 221 -214.
فرج الهی، مهران، و مصطفوی، سیده مریم (1391). فلسفه برای کودکان، رشد تفکر سنجشگرانه. پژوهش‌های معرفت‌شناختی، 1(3)، 107 – 89.
فرمهینی فراهانی، محسن، میرزامحمدی، محمدحسن، و خارستانی، اسماعیل (1387). تبیین تطبیقی اهداف آموزش فلسفه به کودکان در کشورهای مختلف. حکمت و فلسفه، 4، 70-45.
فرهادی، علی، قدم‌پور، عزت‌اله، و خلیلی گشنیگانی، زهرا (1395). پیش‌بینی سرزندگی تحصیلی بر اساس درگیری شناختی، انگیزشی و رفتاری دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی لرستان. راهبردهای آموزش در علوم پزشکی، 9(4)، 265- 260.
کلانتری، سارا، بنی‌جمالی، شکوه‌السادات، و خسروی، زهره (1393). بررسی اثربخشی اجرای برنامة آموزش فلسفة به کودکان بر کاهش تفکرات غیر منطقی دانش‌آموزان دختر کلاس اول مقطع راهنمایی شهرستان بروجن. روان‌شناسی بالینی و شخصیت، 11، 48-37.
ماهروزاده، طیبه، صمدی، پروین، و رمضانپور، شیوا (1387). بررسی تأثیر روش اجتماع پژوهشی آموزش فلسفه به کودکان پایة سوم ابتدایی بر پرورش مهارت‌های شهروندی آنان. پایان‌نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهراء، دانشکدة علوم تربیتی و روان‌شناسی.
ماهروزاده، طیبه، و تجری، الهام (1394). بررسی تأثیر داستان‌های گلستان سعدی بر پرورش قضاوت اخلاقی نوجوانان با استفاده از روش آموزش فلسفه به کودکان (P4C). فلسفه و کودک، 10، 26-5.
مرادی، مرتضی، و چراغی، اعظم (1393). الگوی علی- تجربی از روابط بین ادراک از الگوهای ارتباط خانواده، ادراک از ساختار کلاس، انگیزش و خودگردانی تحصیلی و سرزندگی تحصیلی در نوجوانان دبیرستانی. مطالعات آموزش و یادگیری، 6(1)، 140-113.
مصرآبادی، جواد (1395). کاربست آمار استنباطی در علوم رفتاری. تبریز: طنین دانش.
ناجی، سعید، و قاضی‌نژاد، پروانه (1386). بررسی نتایج برنامة فلسفه برای کودکان روی مهارت‌های استدلالی و عملکرد رفتاری کودکان. مطالعات برنامة درسی، 7، 150-123.
ویسکرمی، حسنعلی، و یوسف‌وند، لیلا (1397). بررسی نقش سرزندگی تحصیلی و شادکامی در پیش‌بینی خلاقیت دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی لرستان. پژوهش در آموزش علوم پزشکی، 10(2)، 37-28.
هدایتی، مهرنوش (1397). الگویی برای پیشرفت معرفت فلسفی در برنامة فلسفه برای کودکان. رویش روان‌شناسی، 11، 152-101.
هدایتی، مهرنوش، قائدی، یحیی، شفیع‌آبادی، عبداله، و یونسی، غلامرضا (1389). بررسی تأثیر اجرای برنامة «فلسفه برای کودکان» به صورت اجتماع‌ پژوهشی بر افزایش عزت نفس در دانش‌آموزان مقطع ابتدایی شهر تهران. پژوهش های مشاوره (تازه‌ها و پژوهش های مشاوره)، 35، 23 تا 47.
یاوری، هانیه، درتاج، فریبرز، و اسدزاده، حسن (1395). بررسی اثربخشی آموزش امید بر سرزندگی تحصیلی دانش‌آموزان دورة دوم متوسطه. پژوهش در نظام‌های آموزشی، 10(35)، 33 -21.
Ahmed Shafi, A., Hatley, J., Middleton, T., Millican, R., & Templeton, S. (2018). The role of assessment feedback in developing academic buoyancy. Assessment & Evaluation in Higher Education, 43, 415-427.
Ang, R. P., & Huan, V. S. (2006). Academic expectations stress inventory: Development, factor analysis, reliability, and validity. Educational and Psychological Measurement, 66(3), 522-539.
Bonanno, G. A. (2004). Loss, trauma, and human resilience: have we underestimated the human capacity to thrive after extremely aversive events?. American psychologist, 59(1), 20-28.
Bush, K. S. B. (2019). A Synopsis of Philosophy for Teachers (p4t): A Study of the Philosophy for Children Hawai'i (p4cHI) Educational Framework Applied in Pre-Service Teacher Education. Educational Perspectives, 5, 3-7.
Campbell-Sills, L., Cohan, S. L., & Stein, M. B. (2006). Relationship of resilience to personality, coping, and psychiatric symptoms in young adults. Behaviour Research and Therapy, 44, 585–599.
Cohn, M., A., Fredrickson, B., L., Brown, S., L., Mikels, J., A., & Conway, A., M. (2009). Happiness unpacked: Positive emotions increase life satisfaction by building resilience. Emotion, 9(3), 361–368.
Colmar, S., Liem, G. A. D., Connor, J., & Martin, A. J. (2019). Exploring the relationships between academic buoyancy, academic self-concept, and academic performance: A study of mathematics and reading among primary school students. Educational Psychology, 39,1068-1089.
Freilich, R. & Shechtman, Z. (2010). The contribution of art therapy to the social, emotional, and academic Adjustment of children with learning disabilities. The Arts in Psychotherapy, 37(4), 97–105.
Holliman, A. J., Sheriston, L., Martin, A. J.Collie, R. J., & Sayer, D. (2019). Adaptability: Does Students' Adjustment to University Predict Their Mid-Course Academic Achievement and Satisfaction?. Further and Higher Education, 43, 1444-1455.
Lipman, M. (2003). Thinking in education. Cambridge university press.
Martin, A. J., & Marsh, H. W. (2006). Academic residence and its psychological and educational correlates: A construct validity approach. Psychology in the Schools, 43, 267-281.
Martin, A. J., & Marsh, H. W. (2008). Academic buoyancy: Towards an understanding of students’ everyday academic resilience. School Psychology, 46, 53-83.
Martin, A. J., & Marsh, H. W. (2020). Investigating the reciprocal relations between academic buoyancy and academic adversity: Evidence for the Protective role of academic buoyancy in reducing academic adversity over time. Behavioral Development, 44, 301-312.
Michaud, O. (2020). What kind of citizen is philosophy for children educating? What kind of citizen should it be educating?. Philosophical Inquiry in Education, 27, 31-45.
Putwain, D. W., Connors, L., Symes, W., & Douglas-Osborn, E. (2011). Is academic buoyancy anything more than adaptive coping?. Anxiety, Stress and Coping: An International Journal, 25, 349-358.
Schaufeli, W. B., & Bakker, A. B. (2004). Job demands, job resources and their relationship with burnout and engagement: A multi-sample study. Organizational Behavior, 25, 293-315.
Siddiqui, N., Gorard, S., & See, B. H. (2019). Can Programmes Like Philosophy for Children Help Schools to Look beyond Academic Attainment?. Educational Review, 71, 146-165.
Story, P. A., Hart, J.W., Stasson, M. F., & Mahoney, J. M. (2011). Using a two – factor theory of achievement motivation to examine performance based outcomes and self – regulatory processes. Personality and Individual differences, 46(4), 391-395.
Tugade, M. M., & Fredrickson, B. L. (2004). Resilient individuals use positive emotions to bounce back from negative emotional experiences. Personality and Social Psychology, 86(2), 320-333.
Veselska, Z., Geckova, A. M., Orosova, O., Gajdosova, B., Van Dijk, J. P., & Reijneveld, S. A. (2009). Self-esteem and resilience: The connection with risky behavior among adolescents. Addictive Behaviors, 34(3), 287-291.