اثربخشی اجرای برنامة آموزش فلسفه به کودکان بر نگرش به خلاقیت و انگیزة پیشرفت دانش‌آموزان دختر شهر اصفهان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه علوم تربیتی، دانشگاه فرهنگیان، ایران

2 دکتری برنامه‌ریزی درسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

3 کارشناسی ارشد روان‌شناسی عمومی، دانشگاه ملایر، ملایر، ایران

4 دانشجوی دکتری فلسفة تعلیم و تربیت، دانشگاه اصفهان، ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر، اثربخشی اجرای برنامة آموزش فلسفه به کودکان بر روی نگرش به خلاقیت و انگیزة پیشرفت دانش­آموزان دختر شهر اصفهان در سال تحصیلی 96-97 است. روش پژوهش از نوع شبه‌آزمایشی با پیش‌آزمون – پس‌آزمون و گروه کنترل است. جامعة آماری این پژوهش را دانش­آموزان دختر ردة سنی 12 تا 14 ساله شهر اصفهان تشکیل می­دهد که از طریق روش نمونه­گیری خوشه­ای از میان کانون­های پرورش فکری کودکان و نوجوانان شهر اصفهان، 2 مرکز (یک مرکز به عنوان گروه آزمایش و مرکز دیگر به منظور گروه کنترل) به صورت تصادفی انتخاب شد. سپس، از هر یک از این مراکز تعداد 15 نفر از دانش­آموزان به صورت تصادفی گزینش و در دو گروه آزمایش و کنترل جایگزین شدند. به منظور گردآوری داده­ها ابتدا از پرسشنامه­های نگرش نسبت به خلاقیت چارلز لی شیفر (1998) و انگیزش پیشرفت هرمنس (1970) استفاده شد. پایایی ابزار پژوهش با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ به ترتیب 61/0 و 79/0 محاسبه شد. در ادامه، برنامة آموزش فلسفه برای گروه آزمایش به مدت 15 جلسة یک‌ساعته (هر هفته 2 جلسه) آموزش داده شد. در پایان دوره نیز پرسشنامه­های یادشده مجدداَ توسط هر دو گروه تکمیل شد. بنابراین، مقایسة میانگین نمره­های نگرش به خلاقیت و انگیزة پیشرفت در گروه آزمایش و گواه با استفاده از تحلیل کوواریانس تحلیل شد و مبین تفاوت معناداری بود (001/0P<). به عبارتی، می­توان اذعان داشت؛ اجرای برنامة آموزش فلسفه به کودکان بر افزایش خلاقیت و انگیزة پیشرفت دانش­آموزان تأثیر مثبتی داشته است. در همین راستا، با تدارک دوره­های آموزشی فلسفه برای کودکان در مدارس کشور، امید است بتوان گامی در جهت ارتقای خلاقیت و انگیزة پیشرفت دانش­آموزان برداشت.

کلیدواژه‌ها


احمدی، پروین، صمدی، پروین، و مینایی، مهناز (1397). تأثیر یادگیری مشارکتی بر پرورش خلاقیت دانش­آموزان در درس جغرافیا. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 8(1), 22-1.
احمدی، غلامعلی، و عبدالملکی، شوبو (1391). بررسی تأثیر آموزش علوم تجربی مبتنی بر رویکرد اکتشافی بر خلاقیت و انگیزة پیشرفت دانش­آموزان. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 2(2)، 124-95.
اکبری، بهمن (1386). روایی و اعتبار آزمون انگیزش پیشرفت هرمنس بر روی دانش­آموزان دورة متوسطة استان گیلان.  پژوهش در برنامهریزی درسی ، 4(16)، 96- 73.
اکرمی، لیلا، قمرانی، امیر، و آقالر، صدیقه (1394). اثربخشی آموزش فلسفه به شیوة حلقة کندوکاو بر پرسش­گری و نگرش به خلاقیت در دانش­آموزان نابینا. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 4(16)، 88-71.
آتشکار، حمید، سهرابی، زهره، بیگدلی، شعله، و بهاری، فرشاد (1393). رابطة بین انگیزش پیشرفت و رضایت تحصیلی دانشجویان سال آخر پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی دانشگاه علوم پزشکی تهران. طب و تزکیه، 23 (1و2)، 34-21.
بزرگمهری بوذرجمهری، خاطره، حافظی، فریبا، عسکری، پرویز، مکوندی، بهنام، و پاشا، رضا (1397). اثربخشی آموزش هوش‌افزایی مبتنی بر نظریة هوش­های چندگانة گاردنر بر هوش هیجانی و خلاقیت دانش­آموزان دختر پایة پنجم و ششم شهر اصفهان. دانش و پژوهش در روان‌شناسی کاربردی، 73، 61-50.
پیربلوطی، محمدصادق (1385). بررسی رابطة بین پیشرفت تحصیلی با انگیزش پیشرفت، منبع کنترل دانش­آموزان سال سوم راهنمایی شهرکرد. پایان­نامة ارشد رشتة روان‌شناسی تربیتی، دانشکدة روان‌شناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران.
چراغ‌‌چشم، عباس (۱۳۸۶). بررسی تأثیر شیوه‌های تدریس مبتنی بر تکنیک‌های خلاقیت در آموزش و یادگیری دانش‌آموزان. مجلة تربیت اسلامی، 3(5)، 35-7.
حسینی، سیدداوود، و باقری، نسرین (1396). مقایسة هوش هیجانی، میزان سازگاری و انگیزة پیشرفت دانش‌آموزان دبیرستان­های شهر کرج. خانواده و پژوهش، 14(36)، 48-29.
حوریزاد گنجکار، نرگس، و حسنوند، محمدکاظم (1398). بررسی تأثیر آموزش روش­های خلاقیت در درس کارگاه نقاشی (پیکرة مطالعاتی: دانشجویان کارشناسی رشتة نقاشی دانشگاه الزهرا). مبانی نظری هنرهای تجسمی، 4(1)، 52-43.
دهقانی، بابک، و سلمانی، سیما (1397). تأثیر هنر نمایش بر میزان خلاقیت و یادگیری درس فارسی در مقطع ابتدایی (مطالعة موردی دانش­آموزان پایة چهارم ابتدایی دبستان پسرانة سما بندرعباس). مجلة پیشرفت‌های نوین در روان‌شناسی، علوم تربیتی و آموزش‌ و پرورش، 6، 11-1.
ذکریایی، منیژه، سیف نراقی، مریم، شریعتمداری، علی، و نادری، عزت‌الله (1387). بررسی اثر اجرای برنامة درسی با بهره­گیری از قصه­گویی و نمایش (خلاق) بر خلاقیت و یادگیری دانش­آموزان دختر مقطع چهارم ابتدایی منطقة 5 شهر تهران. پژوهشنامة تربیتی، 4(16)، 52-19.
رحیمی­مند، مریم و عباسپور، عباس (1394). رابطة روش­های تدریس (مباحثة گروهی، پرسش و پاسخ، نمایش علمی و سخنرانی) با انگیزة پیشرفت در دانشجویان. روان‌شناسی تربیتی، 12(39)، 24-2.
رضایی، نورمحمد، پادروند، نادر، سبحانی، عبدالرضا، و رضایی، علی‌محمد (1393). بررسی تأثیر اجرای برنامة فلسفه برای کودکان در افزایش خلاقیت و مؤلفه­های سیالی، انعطاف­پذیری، ابتکار و بسط. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 4(2)، 36-19.
رضایی‌راد، مهران (1393). بررسی اثربخشی نرم­افزار آموزشی بر پیشرفت تحصیلی و انگیزة پیشرفت دانش­آموزان در درس زبان عربی. رسانه­های نوین و آموزش، 3، 32-25.
سام‌خانیان، محمدربیع (1387). خلاقیت و نوآوری در سازمان آموزشی (مفاهیم، نظریه­ها، تکنیک و سنجش). چاپ دوم، تهران: رسانة تخصصی.
سپهوندی، محمدعلی، سبزیان، سعیده، گراوند، یاسر، بیرانوند، ساناز، و پیرجاوید، فاطمه (1395). بررسی اثربخشی آموزش تکنیک‌های فراشناختی بر انگیزش پیشرفت و عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان دختر شهر اصفهان. رویکردهای نوین آموزشی دانشکدة علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه اصفهان، 11(1)، 80-63.
سلطانی مجد، سیدامیرهوشنگ، تقی­زاده، محمداحسان، و زارع، حسین (1393). اثربخشی آموزش گروهی مهارت­هاتی تحصیلی بر خودکارآمدی و انگیزش پیشرفت دانش­آموزان پسر سال اول دبیرستان. پژوهش­های علوم شناختی و رفتاری، 4(2), 44-31.
شارع‌پور، محمود، و سلیمانی بشلی، محمدرضا (1391). چالش‌های آموزش علوم اجتماعی در ایران. جامعهشناسی آموزش ‌و پرورش، 1(1)، 175-131.
شهبازی، آرزو، و طباییان، سیده مرضیه (1397). بررسی کاربرد رنگ بر افزایش خلاقیت کودکان کم‌توان ذهنی. معماریشناسی، 1(4)،11-1.
شیفر. بی، چارز (1377). پرسشنامة نگرش نسبت به خلاقیت. ترجمة ابوالفضل کرمی. تهران: انتشارات روانسنجی.
صفرعلی­زاده، آرزو (1398). طراحی وسیلة کمک آموزشی برای تقویت خلاقیت کودکان در حل مسائل ریاضی. پایان­نامة کارشناسی ارشد. دانشگاه الزهرا (س).
ضرابیان، فروزان، و عزیزی علویجه، افسانه (1397). مطالعة تأثیر دو روش یاددهی- یادگیری ترکیبی (سنتی و تلفن همراه) و (سنتی و وبلاگ و تالار گفت‌وگو) بر انگیزة پیشرفت دانش­آموزان پایة نهم. پژوهش در برنامه­ریزی درسی، 15(2)، 49-39.
عباسپور، نفیسه (1394). بررسی تأثیر اجرای برنامة فلسفه به کودکان بر رشد معنوی دانش­آموزان دختر 14-12سال شهر اصفهان. پایان­نامة کارشناسی ارشد. گروه علوم تربیتی. دانشگاه پیام نور اصفهان.
عسگری، محمد، دیناروند، حسن، و ترکاشوند، محمدرضا (1394). تأثیر آموزش فلسفه برای کودکان بر تفکر منطقی دانش­آموزان دختر و پسر سوم راهنمایی منطقة سامن. روانشناسی تربیتی، 11(35)، 41-25.
عشورنژاد، فاطمه (1392). اثربخشی آموزش راهبردهای فراشناختی بر انگیزة پیشرفت دانش­آموزان. روان­شناسی کاربردی، 3(7)، 116-103.
علی‌آبادی، خدیجه، فلاحی، مریم، کماسی، مهدی، و وبریهی، فاطمه (1397). اثربخشی آموزش از طریق تلفن همراه بر خلاقیت، خودپنداره و خودکارآمدی تحصیلی دانشجویان رادیولوژی. راهبردهای آموزش در علوم پزشکی، 3(11)، 63-53.
عمادی، سیدرسول، وکیلی‌فرد، امیررضا، و فرخنده، یونس (1397). تأثیر آموزش به شیوة معمول و ترکیبی بر خلاقیت، انگیزش و یادگیری فارسی‌آموزان غیر ایرانی. زبانپژوهی، 10(28)، 241-219.
عیسی‌مراد، ابوالقاسم، نفر، زهرا، و فاطمی، فاطمه‌السادات (1398). اثربخشی آموزش فلسفه به کودکان بر همدلی و حل مسئلة اجتماعی دانش­آموزان پنجم ابتدایی. مطالعات روانشناسی بالینی، 9(36)، 134-117.
فتحی آذر، اسکندر، تقی­پور، کیومرث، و حاج‌آقایی خیابانی، آیسان (1398). تأثیر برنامة آموزش فلسفه برای کودکان بر خودتنظیمی هیجانی کودکان کار. تفکر و کودک. 10(2)، 172-151.
فرزانفر، جواد، و عجم، علی‌اکبر (1395). داستان­هایی برای برنامة فلسفه برای کودکان مبتنی بر تفکر انتقادی. پژوهش در برنامهریزی درسی، 13(48), 118-106.
فیشر، رابرت (1385). آموزش و تفکر. ترجمة فروغ کیان‌زاده، تهران: انتشارات رسش.
کریمی، صدیقه، و شریفی، مصطفی (1393). چالش‌های آموزش عالی در تدوین محتوای برنامة درسی با رویکرد جامعة یادگیری. رویکردهای نوین آموزشی، 1(9)، 142-107.
کریمی، ناهید، مهرافزون، داریوش، و جعفری، علیرضا ­(1396). بررسی تأثیر آموزش مهارت­های زندگی به روش قصه­گویی بر مؤلفه­های خلاقیت دانش­آموزان ابتدایی. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 7 (2)، 166-149.
موسوی، ماهرخ، و مقامی، حمیدرضا (1391). مقایسة اثربخشی دو شیوة جدید و قدیم ارزشیابی تحصیلی بر نگرش آن‌ها نسبت به خلاقیت و پیشرفت درسی دانش­آموزان دورة ابتدایی. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 2(2)، 146-125.
میرساردو، طاهره، و صداقت، مستوره (1393). انگیزش پیشرفت تحصیلی دانشجویان و عوامل مؤثر بر آن، مورد مطالعه: دانشجویان منطقة ده دانشگاه آزاد اسلامی. پژوهشهای جامعه شناختی، 8(3)، 7-21.
نصرتی هشی، کمال، بختیار نصرآبادی، حسنعلی، باقری نوع‌پرست، خسرو، و رادمرد، سمیه (1396). مؤلفه‌های شک سازنده در اندیشه ویتگنشتاین متأخر و پیامدهای تربیتی آن در تربیت ذهن نقاد. پژوهش‌نامة مبانی تعلیم و تربیت، 7(1)، 265-5.
نوروزی، رضاعلی، و عابدی درچه، منیره (1397). داستان‌های فکری برای کودکان ایرانی (1). چاپ هشتم، اصفهان: نشر آموخته.
نیستانی، محمدرضا (1395). ما در باران خواهیم ماند: نقد حال اصحاب دانش. اصفهان: انتشارات یارمانا.
هوسله، ویتوریو (1392). محفل فیلسوفان خاموش/ نوراک. ترجمة کوروش صفوی. چاپ سوم، تهران: هرمس.
Bell, D. A., Kaplan, A., & Thurman, S. K. (2016). Types of Homeschool Environments and Need Support for Children’s Achievement Motivation. School Choice, 10(3), 330–354.
Castillo-Vergara, M., Barrios Galleguillos, N., Jofré Cuello, L., Alvarez-Marin, A., & Acuña-Opazo, C. (2018). Does socioeconomic status influence student creativity? Thinking Skills and Creativity, 29, 142–152.
Chetty, D. (2018). Racism as “Reasonableness”: Philosophy for Children and the Gated Community of Inquiry. Ethics and Education, 13(1), 39–54.
Daniel, M., & Auriac, E. (2011). Philosophy, Critical Thinking and Philosophy for Children. Educational Philosophy and Theory, 43(5), 415–435.
Davis, J M (2013), Supporting creativity, inclusion, and collaborative multi-professional learning. Permissions, 16(1), 5 –20.
De Bono, E. (2017). Six thinking hats. UK: Penguin.
Dewey, J. (1933). How we think. New York: Prometheus Books.
Fedotova, O., & Latun, V. (2015). Experimental Study of Audiovisual Approach in an hour’s on the Psychology of Creativity. Procedia -Social and Behavioral Sciences, 191, 1054 –1061.
Fisher, R. (2007). Dialogical teaching: developing thinking and meta-cognition through philosophical discussion. Early Child and Development, 177(6 & 7).
Ghasemi, F., Rastegar, A., Jahromi, R. G., & Marvdashti, R. R. (2011). The relationship between creativity and achievement motivation with high school students’ entrepreneurship. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 30, 1291–1296.
Halpern, D. F. (2008) (N.B). Creating cooperative learning Environments. American psychological society retrieved. desember. 5, 2008. From http://www. Psychological science.org- teachingtips/ topso300.html.
Hermans, H. J. M. (1970). A questionnaire measure of achievement motivation. Applied Psychology, 54, 353- 363.
Kanani, Z., Adibsereshki, N., & Haghgoo, H. A. (2017). The effect of self-monitoring training on the achievement motivation of students with dyslexia. Research in Childhood Education, 31(3), 430–439.
Kaptan, F., & Kormaz, H. (2002). The Effects of Cooperative Problem Solving Approach on Creativity in Science Course, Journal of Qafqaz University (Refereed Journals of Other Institutions), 2, 143-149.
Kirisci, N., Sak, U., & Karabacak, F. (2020). The effectiveness of the selective problem solving model on students’ mathematical creativity: A Solomon four-group research. Thinking Skills and Creativity, 38, 1-11.
Lipman, H. (2012). Padilla and Beyond: The Future of the Defense Function. Fordham Urban Law, 39(1), Available at: https://ir.lawnet.fordham.edu/ulj/vol39/iss1/4
Lipman, M. (2007). Education for critical thinking. In Randall R. Curren (ed.). Philosophy of education: An anthology, Blackwell.
Morais, T., Silva, H., Lopes, J., & Dominguez, C. (2017). Argumentative skills development in teaching philosophy to secondary school students through constructive controversy: an exploratory study case. The Curriculum Journal, 28(2), 249–265.
Ndofirepi, A., Wadesango, N., Machingambi, S., Maphosa, C., & Mutekwe, E. (2013). Philosophy for Children: A Possible Starting Point for Democratic Citizenship in Africa? The Anthropologist, 15(2), 167–175.
Partovi, T., & Razavi, M. R. (2019). The effect of game-based learning on academic achievement motivation of elementary school students. Learning and Motivation, 68, 1-9.
Richardson, C. & Mishra, P. (2018). Learning environments that support student creativity: Developing the SCALE. Thinking Skills and Creativity, 27, 45-54.
Steinmayr, R., Weidinger, A. F., Schwinger, M., & Spinath, B. (2019). The Importance of Students' Motivation for Their Academic Achievement - Replicating and Extending Previous Findings. Frontiers in Psychology, 10, 1-10.
Sun, M., Wang, M., & Wegerif, R. (2020). Effects of divergent thinking training on students’ scientific creativity: The impact of individual creative potential and domain knowledge. Thinking Skills and Creativity, 37, 1-10.
Torrance, E. P. (1972). Teaching for creativity. Creative Behavior, 6, 114-143.
Tsai, M.-N., Liao, Y.-F., Chang, Y.-L., & Chen, H.-C. (2020). A brainstorming flipped classroom approach for improving students’ learning performance, motivation, teacher-student interaction, and creativity in a civics education class. Thinking Skills and Creativity, 38, 1-25.
Vansieleghem, N. (2013). What is philosophy for children? From an educational experiment to experimental education. Educational Philosophy and Theory, 46(11), 1300–1310.