شناسایی مؤلفه‌های فرامنطقه‌ای تربیت شهروندی در مکتب اسلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفة تعلیم و تربیت، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 دانشیار، گروه علوم تربیتی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

3 دانشیار، گروه فلسفة تعلیم و تربیت، پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش، تهران، ایران

4 استاد، گروه برنامه‌ریزی درسی، دانشگاه علوم انتظامی امین، تهران، ایران

چکیده

پژوهش حاضر با هدف شناسایی مؤلفه‌های فرامنطقه‌ای تربیت شهروندی در مکتب اسلام، با به کارگیری روش تحلیل محتوای کیفی به تحلیل محتوای متون مرتبط با تربیت شهروندی پرداخته است. جامعة آماری این پژوهش، مجموعة افکار اندیشمندان، متخصصان و دانشمندان حوزة تربیت شهروندی در اسلام است که به صورت مستقیم و غیر مستقیم در مورد تربیت شهروندی اظهار نظر کرده­اند. بدین منظور به شکل هدفمند و در راستای تحقق هدف پژوهش، مقالات، کتب، اسناد، مجلات، پایان‌نامه‌ها، رساله‌های دکتری و سایت‌های اینترنتی در دسترس بررسی و این افکار و اندیشه‌ها، برای بررسی و تحلیل موضوع انتخاب شده فیش‌برداری و استفاده از این متون تا دستیابی به اشباع نظری ادامه یافت. ابزار جمع‌آوری داده‌ها فیش‌برداری بود. با کاربرد تکنیک تحلیل محتوا و کدگذاری سه‌گانه (باز، محوری و انتخابی) به کمک نرم‌افزار MAXQDA12 داده‌های جمع‌آوری‌شده تحلیل شد. برای اعتباریابی کیفی داده‌ها از تکنیک قابل قبول و معتبربودن از طریق جمع‌آوری اطلاعات از منابع مختلف و چندگانه اقدام شد. به علاوه، از 5 نفر از اسلام‌شناسان حوزة علمیه و اساتید فلسفة تعلیم و تربیت به عنوان خبرگان موضوع، برای بررسی، بازبینی و استحکام داده‌ها کمک گرفته شد. در فرایند تحلیل تعداد 205 کد باز، 22 کد محوری و 2 کد انتخابی با عنوان سیاسی و اجتماعی به عنوان ابعاد تربیت شهروندی اسلام با نگاه فرامنطقه‌ای شناسایی و احصا شد. با انجام تحقیقات بیشتر زمینة تدوین و ارائة الگویی جهان‌شمول برای معرفی مفهوم تربیت شهروندی اسلامی به جهانیان به عنوان الگویی سعادت‌آفرین برای شهروندان جهانی ورای دین و قومیت و .... فراهم شود.

کلیدواژه‌ها


اخگر، مسعود، و خلیلی، معصومه (1395). مؤلفه‌های تربیت شهروندی از منظر قرآن و سنت. پژوهش‌های اجتماعی اسلامی، 22(109)، 151-181.
اعرافی، علیرضا، کاردان، علی‌محمد، پاک‌سرشت، محمدجعفر، حسینی، علی‌اکبر، و ایرانی، حسین (1376). درآمدی بر تعلیم و تربیت اسلامی، جلد اول، تهران: انتشارات سمت.
آمدی، عبدالواحد (1372). غُررُالحِکم و دُررُالکلِم. ترجمة محمدعلی انصاری، قم: نشر امام عصر (عج).
پاینده، ابوالقاسم (1382). نهج‌الفصاحه. چاپ چهارم، تهران: انتشارات دنیای دانش.
توزیانی، زهره (1394). تأثیرپذیری ابن مسکویه از فارابی در مسئلة اعتدال و سعادت. پژوهش‌های اخلاقی، 19، 21-5.
چناری، مهین، و کاظمی‌زاده، زهرا (1395). اسلام و تربیت شهروندی. چاپ اول، قم: انتشارات دانشگاه قم.
-حیدری، محمد حسین، نصرتی هشی، کمال، و نریمانی، محمد (1391). اصول تربیتی بر مبانی ارزشی تربیت شهروندی از منظر اسلام. پرتال جامع علوم انسانی، 8(76)، 49-24.
خراسانی، محمدباقر (1399). نگاهی گذرا به شخصیت علمی و اندیشه سیاسی ابن سینا. پایگاه اطلاع‌رسانی مجمع عالی حکمت اسلامی. https://hekmateislami.com
خلوصی، محمدحسین (1398). تبیین مفهوم و مؤلفه‌های شهروندی در فلسفة سیاسی ارسطو و فارابی. تحقیقات بنیادین علوم انسانی، 6، 96-73.
دشتی، محمد (1385). ترجمة نهج‌البلاغة حضرت امیرالمؤمنین (ع). چاپ اول، قم: انتشارات محدث.
دلشاد تهرانی، مصطفی (1385). تفسیر موضوعی نهج‌البلاغه. تهران: انتشارات سمت.
رضازاده طاهری، علی‌نقی، و یزدخواستی، علی (1395). دلالت‌های تربیتی از مبانی تربیت شهروندی. چهارمین همایش علمی پژوهشی علوم تربیتی و روان‌شناسی، آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی، تهران.
رفیعی، بهروز (1381). آراء اندیشمندان مسلمان در تعلیم و تربیت و مبانی آن. امام محمد غزالی، جلد دوم و سوم، تهران: انتشارات سمت.
رفیعی، بهروز (1392). مربیان بزرگ مسلمان. تلخیص جلدهای 5-1، چاپ اول، تهران: انتشارات سمت.
سلیمان‌زاده، مهدی (1393). استخراج مؤلفه‌های مسئولیت‌پذیری و پاسخگویی از منظر اسلام به استناد سیرة امام علی (ع). پایان‌نامة ارشد، دانشگاه هرمزگان.
صفایی‌مقدم، مسعود، کاظمی، محمود، پاک‌سرشت، محمدجعفر، و مرعشی، سیدمنصور (1387). بررسی اصول اساسی تربیت مدنی با رویکرد اسلامی. علوم تربیتی دانشگاه شهید چمران، 15(3)، 30-3.
طاهرپور، محمدشریف (1394). تربیت اسلامی در عصر جهانی‌شدن: مفهوم، مبانی، اصول و روش‌های تربیت شهروند جهانی از دیدگاه قرآن کریم. رسالة دکتری، دانشگاه فردوسی مشهد.
طباطبایی، محمدحسین (1385). تفسیر المیزان. ترجمة محمدباقر موسوی همدانی، جلد 17، تهران، مرکز نشر فرهنگی رجاء.
غزالی، محمدبن محمد (1368). کیکیای سعادت، به کوشش حسین خدیو جم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی
فارابی، ابونصر (1361). اندیشه‌های اهل مدینة فاضله. مترجم جعفر سجادی، تهران: انتشارات طهوری.
فارابی، ابونصر (1396). السیاسه المدینه. تحقیق فوزی متری نجار، تهران: نشر الزهراء.
فروزانفر، بدیع‌الزمان (1389). شرح مثنوی شریف. سه‌جلدی، تهران: انتشارات طلوع.
فیض‌الاسلام، سیدعلی‌نقی (1368). ترجمه و شرح نهج‌البلاغه. تهران: انتشارات فقیه.
قادری، حاتم (1379). شهر، شهروند خوب، انسان خوب. پیام آبادگران، 9، 48-35.
قران کریم
قربانی، زین‌العابدین (1395). اسلام و حقوق بشر. تهران: انتشارات سالار.
قلتاش، عباس (1391). بررسی تطبیقی رویکردها و دیدگاه‌های تربیت شهروندی. پژوهش‌نامة مبانی تعلیم و تربیت، 2(1)، 64-47.
قمی، عباس (1392). سفینه البحار، ترجمة هادی صلواتی، تهران: انتشارات نوید اسلام.
کلینی، محمد بن یعقوب (1375). اصول کافی. جلدهای5، 3، 2، 1 ترجمة سیدجواد مصطفوی، تهران: نشر ولی عصر.
کیشانی فراهانی،عزت الله، فرمهینی فراهانی، محسن و رهنما،اکبر(1392). مؤلفه‌های اساسی تربیت شهروندی اسلامی- ایرانی. مطالعات ملی، 14(4)، 74-51.
لطف‌آبادی، حسین (1385). آموزش شهروندی ملی و جهانی همراه با تحکیم هویت و نظام ارزشی دانش‌آموزان. نوآوری‌های آموزشی، 5(17)، 11-44.
مجلسی، محمدباقر (1367). بحارالانوار. جلدهای 74، 71، 68، 24، 2، ترجمة موسی خسروی، تهران: اسلامیه.
محمدی، حسین، مزیدی، محمد، و بهشتی، سعید (1396). تحلیل مفهومی مراحل و ابعاد تربیت شهروندی. رهیافتی نو در مدیریت آموزشی، 8(32)، 106-83.
-محمدی، حسین، مزیدی، محمد، و بهشتی، سعید (1397). تربیت شهروندی از دیدگاه اسلام و پراگماتیسم. مجلة علوم اجتماعی دانشگاه آزاداسلامی واحد شوشتر، 42، 266-234.
مذبوحی، سعید، و تقی‌زاده، هدایت‌اله (1396). تربیت شهروندی با رویکرد فرهنگی. چاپ اول، تهران: انتشارات دارالهدایه.
مطهری، مرتضی (1367). تعلیم و تربیت در اسلام. تهران: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی (1379). انسان و ایمان. تهران: صدرا.
منصوریان، یزدان. (1385). گراندد تئوری چیست و چه کاربردی دارد؟ ویژه‌نامة همایش علم و اطلاعات و جامعة اطلاعاتی. اصفهان: دانشگاه اصفهان.
نریمانی، محمد (1389). بررسی میزان رعایت مبانی، اصول و مؤلفه‌های تربیت شهروندی بر اساس آموزه‌های اسلامی با نظرسنجی از دانش‌آموزان متوسطة شهر اصفهان. پایان‌نامة ارشد، دانشگاه اصفهان.
نفیسی، محمود (1368). سیری در اندیشه‌های اجتماعی مسلمین. تهران: انتشارات امیری.
هاشمی، سیداحمد (1399). تبیین مبانی تربیت سیاسی و اجتماعی در اندیشه‌های دیویی و مطهری به منظور تدوین الگوی شهروندی برای آموزش و پرورش. پژوهش در نظام‌های آموزشی، 14، 291-271.
همایی، جلال‌الدین (1369). مولوی‌نامه، مولوی چه می‌گوید؟. دوجلدی، چاپ هفتم، تهران: مؤسسه نشر هما.
یارمحمدیان، محمدحسین، قلتاش، عباس، فروغی ابری، احمدعلی، و میرشاه جعفری، سیدابراهیم (1387). در نقد و بررسی رویکرد پیشرفت‌گرای تربیت شهروندی در برنامة درسی دورة ابتدایی ایران. مجلة علوم تربیتی دانشگاه شهید چمران اهواز، شماره90، 62-37.
Allan, G. (2003). A critique of using grounded theory as a research method. Electronic Journal of Business Research Method, 2(1), 1-10.
Davies, I., & Chong, K. M. (2016). Current challenges for citizenship education in England. Asian Education and Development Studies, 5(1), 20-36.
Fawzy Hasa Abdel-Hey, M. (2018). The concept and principles of citizenship from an Islamic perspective. Jsh. Journals.ekb.eg, 22, 105-148.
Hahn, C. L. (2015). Teachers’ perceptions of education for democratic citizenship in schools with transnational youth: A comparative study in the UK and Denmark. Research in Comparative and International Education, 10, 95–119.
Heater, D. (2004). Citizenship: The civic ideal in world history. Politics and Education, London: Longman.
Irene, A. D., Bernard, M. O., & Patrick, O. A. (2020). Education for good citizenship: The role of counseling.https://www.researchgate.net/publication/33842518. 1-19.
Johnson, L., & Morris, P. (2010). Towards a framework for critical citizenship education. The Curriculum Journal, 21(1), 77-96.
Lawton, D., Cairns, J., & Gardner, R. (2000). Education for citizenship. London and Newyork: CONINUM.
Mills, M. B., & Huberman, M. (2002). Qualitative data analysis: Sourcebook of new methods. London: Sage Publications Ltd.
Moon, R. J., & Koo, J. W. (2011). Global citizenship and human rights: A longitudinal analysis of social studies and ethics textbooks in the Republic of Korea. Comparative Education Review, 55, 574–599.
Najwan, S., & Zehavit, G. (2017). Islamic education and challenge of democratic citizenship: A critical perspective. Discourse: Studies in the Cultural Politics of Education, Valume 38, 2017-Issu 6. Eric Number: EI 1157799.
Priscilla, A. (2016). International human rights, citizenship education, and critical  realism. London Review of Education, 14(3), 1-12.
Ramirez, F. O., & Meyer, J. W. (2012). Toward post-national societies and global citizenship. Multicultural Education Review, 28–41.
Seldén, L. (2005). On grounded theory– with some malice. Documentation, 61(1). 114-129.
Strauss, A. L., & Corbin, J. (1998). Basics of qualitative research: Techniques and procedures for developing grounded theory, 2nd ed., Sage.
Tonga, D. (2020). Comparative analysis of values in Islamic texts and social studies education in Turkey. Inquiry in Education, 12(1),1-21.
Torney, P. (1999). Civic education. In Lewy, A. international encyclopedia of curriculum, USA: Pergamn Press.
Yemini, M. (2014). Internationalization discourse. What remains to be said? Perspectives: Policy and Practice in Higher Education, 18(2), 66–71.