واکاوی چالش‌ها و موانع فرایند هدایت تحصیلی دانش‌آموزان دورة اول متوسطه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، پژوهشکدة گردشگری جهاد دانشگاهی مشهد، مشهد، ایران

2 دکتری جامعه‌شناسی اقتصادی و توسعه، پژوهشگر پژوهشکدة گردشگری جهاد دانشگاهی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

این پژوهش با هدف بررسی چالش‌ها و موانع فرایند هدایت تحصیلی دانش‌آموزان مقطع متوسطة اول در استان خراسان رضوی انجام شده است که با رجوع مستقیم به تجربة زیسته ذینفعان این طرح، درصدد واکاوی چالش‌های عملی اجرای شیوه‌نامة هدایت تحصیلی (ابلاغ‌شده 1395) بوده است. با اتخاذ رویکرد کیفی با 52 مطلع کلیدی (مجریان و جمعیت هدف و والدین) مصاحبه عمیق نیمه‌ساختاریافته انجام شد. داده‌های کیفی طی دو مرحله انتزاع تحلیل مضمون شد، و در نهایت، چالش‌ها و موانع اجرای شیوه‌نامه ذیل 11 مقوله طبقه‌بندی شد که عبارت بودند از چالش‌های ماهیت و چالش‌های عملیات اجرای آزمون‌های آنلاین، ناسازه‏‌های توسعة متوازن رشته‌‏‏ای، توزیع نامتوازن تقاضا در رشته‌‏ها، نگرش‏ها و جهت‌گیری‏های عملی والدین، نگرش‏ها و جهت‌گیری‏های عملی دانش‌آموزان، موانع فعالیت مؤثر مشاوران، اثر مدیران مدارس، ضعف همکاری دبیران، اجرای ناهمسان شیوه‌نامه در مدارس مختلف، محدودیت‏ها و ناکارآمدی بازدیدهای شغلی و نواقص اطلاع‌رسانی. به نظر می‌رسد فرایند هدایت تحصیلی هم کمبودهایی در عملیات اجرایی و شرایط سخت‌افزارانه دارد و هم کارگزاران و ذینفعان آن، کمبودها و تناقض‌هایی از لحاظ شناخت، باور، انگیزه و رفتار دارند. این موارد همسو با اهداف تصریح‌شدة فرایند هدایت تحصیلی نیست. به منظور کاهش چالش ها و موانع اجرا، موارد زیر پیشنهاد می‌شود: فرم کارگاهی جلسات، اشاعة اجتماعی و استفاده از داوطلبان، درگیرکردن دبیران، تأکید بر منافع و پیامد‏های فردی انتخاب‏ها، تناسب محتوای پیام‌ها با پایگاه اجتماعی-اقتصادی دانش‌آموزان مدارس، پیش‌آگهی به مخاطب و پذیرش فروتنانة مشکلات فنی، مستندسازی تجارب و اخذ بازخورد مکتوب.

کلیدواژه‌ها


بالی‏تیرکده، محمدولی (1374). بررسی عوامل مؤثر در هدایت تحصیلی- شغلی دانش‌آموزان نظام جدید متوسطه برای انتخاب رشتة تحصیلی و شغل آیندة خویش در شهرستان نوشهر. پایان‌نامة کارشناسی‏ارشد، دانشگاه علامه ‏طباطبایی، رشتة برنامه‏ریزی آموزشی.
بهرامی‏گهرویی، گل‏افروز (1394). ارزشیابی طرح هدایت تحصیلی دانش‏آموزان متوسطة اول شهرستان شهرکرد از دیدگاه دانش‏آموزان، اولیا و مشاوران مدرسه. پایان‏نامة کارشناسی‏ارشد رشتة برنامه‏ریزی درسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد مرودشت.
خادم مسجدی، حمید، و نوروزی، داریوش (1395). نقش والدین و همکلاسی‏هایی که از فناوری اطلاعات و ارتباطات استفاده می‏کنند بر انتخاب رشتة تحصیلی دانش‏آموزان (شهر دوشنبة تاجیکستان)، روان‏شناسی تربیتی، ۱۲(۴۲)، 56-41.
خدابخش، لیلا (1397). بررسی مقایسه­ای عوامل مرتبط با انتخاب رشته­های مختلف فنی و حرفه‌ای در بین نوجوانان، اولین کنفرانس سراسری توسعة پایدار در علوم تربیتی و روان‌شناسی. مطالعات اجتماعی و فرهنگی، تهران، مرکز راهکارهای دستیابی به توسعة پایدار.
رضایی، مرتضی (1397). بررسی فرایند هدایت تحصیلی نوین در پایة نهم از منظر مشاوران مدارس و متخصصان مرتبط و ارائة نظرات اصلاحی آنان. پایان‏نامة کارشناسی‏ارشد رشتة مشاوره، دانشگاه علامه طباطبایی
رضوی زاده، ندا، و فروغ‌زاده، سیمین (1397). اشتغال پایدار دانش‌آموختگان دانشگاهی خراسان رضوی. مشهد: جهاد دانشگاهی خراسان رضوی.
سالاری، علی (1384). بررسی نگرش دانش‏آموزان سال اول نظام جدید متوسطه و والدین آن‌ها نسبت به شاخة فنی و حرفه‏ای و کاردانش در سطح دبیرستان‌های استان یزد. پایان‏نامة کارشناسی ارشد .
سلیمان‏نژاد، روح‏انگیز (1378). بررسی علل عدم توجه به اولویت‌های پیشنهادی مشاوران به وسیلة دانش‏آموزان دختر نظام جدید آموزش متوسطه در آموزش و پرورش شهر تهران. پایان‏نامة کارشناسی ‏ارشد رشته مدیریت آموزشی، دانشگاه الزهرا.
شفقتیان، ایرج (1376). بررسی نظر دانش‏آموزان رشته‏های علوم تجربی و علوم‏انسانی و مشاوران شهر زنجان نسبت به ملاک‌ها و ضوابط هدایت تحصیلی در نظام جدید متوسطه. پایان‏نامة کارشناسی‏ارشد رشتة برنامه‏ریزی آموزشی، دانشگاه تهران.
طالع­‏زاری، ملیحه (۱۳۹5). بررسی عوامل مؤثر بر هدایت تحصیلی و شغلی دانش‏آموزان نظام جدید متوسطة آموزش و پرورش شهرستان شاهرود. دومین کنفرانس بین‏المللی مدیریت و فناوری اطلاعات و ارتباطات، شرکت خدمات برتر، تهران .
فلیک، اووه (1388). درآمدی بر تحقیق کیفی. ترجمة هادی جلیلی، تهران: نشر نی.
کرم‏دوست، نوروزعلی، زندوانیان، احمد، و ابوالقاسمی، محمود (1385). طراحی الگوهای مناسب جهت هدایت تحصیلی دانش‏آموزان دورة متوسطه. روان‌شناسی و علوم‏ تربیتی، ۳۶ (۱ و ۲)، 122-99.
کمالی، یحیی (1397) روش‌شناسی تحلیل مضمون و کاربرد آن در مطالعات سیاستگذاری عمومی. سیاستگذاری عمومی، 4 (2)، 189-208.
کوثری، مجید (1395). ارزشیابی ملاک‌ها و فرایند انتخاب رشتة تحصیلی دانش‏آموزان مقطع متوسطه. پایان‏نامة کارشناسی‏ارشد رشتة سنجش و اندازه‏گیری، دانشگاه علامه‏طباطبایی.
کوشکی، نصیر، مهرابی‏زاده هنرمند، مهناز، و شکرکن، حسین (1380). مقایسة نظام ارزشی دانش‏آموزان پسر هدایت‌شده به رشته‏های پنج‏گانة تحصیلی به عنوان اولویت اول در دبیرستان‌های خرم‌آباد. علوم‏تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه شهید چمران اهواز، ۸ (۳ و ۴)، 136-125.
مرادی، انسیه، و اخوان تفتی، مهناز (1392). بررسی رضایت دانش‏آموزان دورة متوسطة نظری از انتخاب رشتة خویش و عوامل مؤثر بر آن. روان‏شناسی تربیتی، ۹(۲۸)، 138-121.
معماری، علی (1385). بررسی عوامل مؤثر در گرایش دانش‏آموزان مستعد به رشته‏های فنی و حرفه‏ای. پایان‏نامة کارشناسی‏ارشد، دانشگاه علامه‏طباطبایی.
مهرعلی‌زاده یدالله، کردزنگنه، آزاده، و همایون‌نیا، آنیتا (1391). آسیب‌شناسی آمایش آموزش عالی ایران: تحلیلی از تجربیات آمایش آموزش عالی قبل و بعد از انقلاب اسلامی ایران. آموزش عالی ایران، 5(۱)، 132-93.
نظری‏ چروده، احدالله (1393). نگرش دانش‏آموزان دورة متوسطة نسبت به ارائة خدمات مشاوره‏ای در شهرستان تالش. پایان‏نامة کارشناسی‏ارشد رشتة روان‌شناسی، دانشگاه آزاداسلامی واحد تهران‌مرکزی.
نویدی، احد (1378). بررسی سهم هر یک از ملاک‌های هدایت تحصیلی در پیش‏بینی پیشرفت تحصیلی دانش‏آموزان جدید آموزش متوسطه. تعلیم و تربیت، 60، 134-97.
Ambogo, M. P., Ayiro, L., & Kipsoi, E. (2017). The impact of career counselors on career choice among secondary school girls in Vichuga county, Kenya Journal of Educational Planning, Economics & Management, 11(1), 1-19.
Attride-Stirling, J. (2001), Thematic networks: an analytic tool for qualitative research. Qualitative Research, 1(3), 385-405.
Baškarada, S. (2014). Qualitative case study guidelines. The Qualitative Report, 19(40), 1-18.
Bikse, V., Lūsēna – Ezera, I., Libkovska, U., & Rivža, B. (2018), Comparative analysis of career choices by students in Latvia and the UK. 4th International Conference on Higher Education Advances (HEAd’18), Universitat Polit`ecnica de Val`encia, Val`encia,       5.
Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77-101.
Eremie, Maxwell. D. (2014), comparative analysis of factors influencing career choices among senior secondary school students in rivers state, Nigeria, Arabian Journal of Business and Management Review (Oman chapter), 4(4), 20.
Falaye, F. V., & Adams, B. T. (2008). An assessment of factors influencing career decisions of in-school youths. Pakistan Journal of Social Sciences, 5(3), 222-225.
Hairston, J. E. (2000). How parents influence African American students' decisions to prepare for vocational teaching careers. Career and Technical Education, 16(2), 5-15.
Hossain, S., & Ahmed Faisal, R. (2013). Guidance and counseling services in schools of Bangladesh: An exploratory study. International Journal of Science and Research (IJSR), 2(10), 132-138.             
Ivanova, Tatiana (2015). Motivational Factors Influencing Vocational Choice of Secondary School Students, The 9th International Days of Statistics and Economics, Prague, September 10-12, 635-643.     
Joseph, M. (2015). Nature and benefits of guidance and counseling services offered in selected public secondary schools in manse district. Master Thesis, Education in educational psychology, the University of Zambia Lusaka      .
Mtemeri, J. (2017). Factors Influencing The Choice Of Career Pathways Among High School Students In Midlands Province, Zimbabwe, Doctoral Dissertation, education in the subject psychology of education, University Of South Africa.
Ng’eno, G. K., & Magut, A. (2014). Students’ perception of the impact of Guidance and Counseling programmers on the Satisfaction of Vocational needs in selected Kenyan secondary schools. Education and Practice, 5(36), 171-179.
Nweze, T., & Chinonso Okolie, U. (2014). Effective guidance and counselling programmes in secondary schools: Issues and roles in students’ career decision making. Research & Method in Education, 4(4), 63-68.              
Obiunu, R. Fr., Ruth, J. J., & Ebunu, O. (2014). Factors affecting career development of senior secondary school students in Ethiopia east local government area, Delta state, Nigeria, International Journal of Guidance and Counseling, 2(1), 5-10.
Osoro, B. K., Amundson, N. E., & Borgen, W. A. (2000). Career decision-making of high school students in Kenya. International Journal for the Advancement of Counseling, 22(4), 289–300.
Primrose, N., & Zeleni, L. (2015). Provision of guidance and counseling services in the schools in the Transkei sub-region of the Eastern Cape. Master of Education-With Specialisation In Guidance And Counselling, University Of South Africa.
Sindabi, A. M. (1992). An analysis of the guidance and counseling program in selected Kenyan secondary schools. Doctoral Dissertation, Polytechnic Institute and State University, Education in Counseling and Student Personnel Services.
Subasinghe, W. (2016). An introduction on educational guidance and school counseling. Scientific Research and Innovative Technology, 3(10), 11-18.
Uyar, A., & Güngörmüş, A. H. (2011), Factors associated with student performance in financial accounting course. European Journal of Economic and Political Studies, 4(2), 139-154.