تجارب معلمان دورة ابتدایی از چالش‌های اجرای طرح جابربن‌حیان: یک مطالعة کیفی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه علوم تربیتی، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران

2 دکتری برنامه‌ریزی توسعة آموزش عالی، دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، سبزوار، ایران

چکیده

در راستای پرورش تفکر کودکان و به‌منظور تحقق مشارکت دانش‌آموزان در عرصة پژوهش، طرح‌ها و برنامه‌هایی وجود دارد. در آموزش ‌و پرورش ایران، طرح جابربن­ حیان نیز یکی از این طرح‌های پژوهش‌محور در راستای پرورش تفکر و مهارت‌های پژوهش در دانش‌آموزان است. هدف پژوهش حاضر بررسی دیدگاه معلمان دورة ابتدایی دربارة چالش‌های اجرای طرح جابربن‌حیان است. با استفاده از روش کیفی پدیدارشناسی از طریق نمونه‌گیری هدفمند 20 نفر از معلمان ابتدایی در مدارس شهرستان سبزوار انتخاب شد. ابزار گردآوری داده‌ها، مصاحبة نیمه‌ساختاریافته بود. یافته‌های پژوهش، با استفاده از روش کدگذاری سه‌مرحله‌ای منسوب به استراوس و کوربین تحلیل شد. یافته‌های پژوهش در هشت دسته عوامل شامل عوامل مربوط به فرهنگ آموزشی، عوامل مربوط به اهداف برنامة درسی، عوامل مربوط به معلمان، عوامل مربوط به راهبردهای یادگیری، عوامل مربوط به دانش‌آموز، عوامل مربوط به خانواده، عوامل مربوط به امکانات آموزشی و ارزیابی طرح دسته‌بندی شد. عدم آمادگی ساختاری و فرهنگی برای اجرای طرح جابر نیز به‌عنوان کد انتخابی مشخص شد. نتایج پژوهش نشان داد برای پیاده‌سازی و بهره‌گیری از طرح جابر در مدارس باید در جهت رفع و کاهش چالش‌های مطرح‌شده در مسیر پژوهش زمینه‌سازی‌های مختلفی صورت گیرد. 

کلیدواژه‌ها


اسفیجانی، اعظم، زمانی، عشرت، و بختیار نصرآبادی، حسنعلی (1387). مقایسة کتاب‌های درسی علوم ابتدایی ایران از نظر میزان توجه به مهارت‌های گوناگون در فرایند پژوهش با آمریکا و انگلستان. مطالعات برنامة درسی،2(8)، 155-132.
آقایی، زهرا (1395). تأثیر آموزش به روش پروژة علمی (طرح جابر) بر خلاقیت و پیشرفت تحصیلی در درس علوم‌ تجربی دانش‌آموزان پایة پنجم شهر یزد. پایان‌نامة کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی درسی دانشگاه یزد.
بحرینی بروجنی، مجید (1393). تحلیل درس تفکر و پژوهش پایة ششم ابتدایی بر مبنای اصول علمی عناصر برنامة درسی. رسالة دکتری، دانشگاه اصفهان، دانشکدة روان‌شناسی و علوم تربیتی.
 بختیاری، ابوالفضل، و مصدقی نیک، کبری (1391). راهنمای پژوهش دانش‌آموزی. تهران: لوح زرین.
بخشنامة ادارة آموزش ‌و پرورش (1393). جشنوارة جابربن‌حیان. سخنی با کارشناسان.
 بخشنامة وزارت آموزش ‌و پرورش (1393). پروژه‌های علمی دانش‌آموزان (جشنواره جابربن‌حیان).
جاویدی، زهره (1392). بررسی محتوای کتاب تفکر و پژوهش و تأثیر آن بر ارتقای مهارت پژوهشی، روحیة پژوهشگری و گرایش انتقادی دانش‌آموزان ششم ابتدایی. پایان‌نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد.
جلالی، رستم (1391). نمونه‌گیری در پژوهش‌های کیفی. تحقیقات کیفی در علوم سلامت، 1(4)، 320-310.
حسین‌پور، شهره، و زین‌آبادی، حسن‌رضا (1397). مدرسة پژوهش‌محور: تدوین و آزمون یک الگوی علی به روش ترکیبی اکتشافی. خانواده و پژوهش، 16(1)، 47-27.
رادمند، رضوانه (1394). تأثیر آموزش پروژه‌محور بر تفکر انتقادی دانش‌آموزان دختر. مهندسی مدیریت، 8(19)، 19-4.
روئینی، الهه (1395). مطالعة موردی طرح جابربن‌حیان. پایان‌نامة کارشناسی ارشد علوم تربیتی. دانشگاه فردوسی مشهد.
ستاری، علی (1395). رویکردهاى مواجهه با برنامة درسى فلسفه براى کودکان و معرفى راهکار مناسب براى کاربست آن در ایران. نوآوری‌های آموزشی، 15(58)، 70-50.
سراجی، فرهاد (1391). محیط یادگیری مجازی، امکانی برای کمک به بهبود فرهنگ یادگیری. راهبرد فرهنگ، 17 و18، 49-27. 
شعبانی، حسین (1395). روان‌شناسی پرورشی. تهران، نشر آگاه.
شیرزاد، زینب (1391). ساخت و اعتباریابی مقیاس روحیة پژوهشی دانش‌آموزان دختر مقطع متوسطة شهرستان مشهد. رسالة کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد.
صفوی، امان‌اله (1393). کلیات روش‌ها و فنون تدریس. تهران: نشر معاصر.
عنایتی، ترانه، ضامنی، فرشیده، و قربانی، طلعت (1391). بررسی موانع پژوهش از دیدگاه دبیران دورة راهنمایی بهشهر. رهیافتی نو در مدیریت آموزشی، 3(4)، 205-189.
فتحی واجارگاه، کوروش (1393). اصول و مفاهیم اساسی برنامه‌ریزی درسی. تهران: علم استادان.
قنبری شهواری، محسن، صادقی، علی، و حسن‌پور، محمد (1397). آسیب‌شناسی طرح جابربن‌حیان و ارائة راهکارهایی جهت کیفیت‌بخشی، پنجمین همایش علمی‌پژوهشی از نگاه معلم.
کاظمی، زهرا (1392). بررسی تأثیر کتاب کار تفکر و پژوهش پایة ششم ابتدایی بر روحیة پژوهشگری دانش‌آموزان در شهرستان ابهر. پایان‌نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام‌نور تهران.
محبی امین، سکینه (1394). نظریة زمینه‌ای تدریس خلاق: رویکردی فرهنگی تدریس در آموزش عالی. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 5(2)، 53-25.
محسن‌پور، محدثه (1390) .ارزیابی داده‌های کیفی. کمیتة تحقیقات دانشجویی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی سبزوار، 16(3 و 4)، 55-50.
محمدامین زاده، لیلا (1394). بررسی تغییر نظام آموزشی ایران از طرح 5-3-3-1به طرح 6-3-3. کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های نوین در مدیریت و مهندسی صنایع، تهران.
موسوی، حسین (1393). تأثیر طرح پروژة علمی بر عملکرد دانش‌آموزان کلاس پنجم شهر تهران در مهارت‌های فرایندی درس علوم. پایان‌نامة کارشناسی ارشد، دانشکدة روان‌شناسی و علوم اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
مینایی، اصغر (1391). مدل‌پردازی تشخیصی شناختی  (CDM)سؤال‌های ریاضیات تیمز 2007 در دانش‌آموزان پایة هشتم ایران با استفاده از مدل یکپارچه با پارامترپردازی مجدد (RUM) و مقایسة مهارت‌های ریاضی دانش‌آموزان دختر و پسر. رسالة کارشناسی ارشد دانشگاه علامه طباطبایی تهران.
نصیری‌پور، صدیقه (1393). ارزشیابی عملکرد شناختی و نگرش دانش‌آموزان پایة چهارم ابتدایی در درس ریاضی. پایان‌نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه سمنان.
Andreas, M. R. (2003). Validity and reliability Tests in case study research: A literature review with “hands-on” applications for each research phase. Qualitative Market Research: An International Journal, 6(2), 75–86.
Atweh, B. (2003). On par with young people: Learning from the Saura project. Educational Action Research, 11(1), 23–40.
Balım, A. G. (2009). The Effects of discovery learning on students’ success and inquiry learning skills. Egitim Arastirmalari Eurasian Journal of Education a Research, 35, 1-20.
Brickman, P., Gormally, C., Hallar, B., & Armstrong, N. (2010). Effects of inquiry-based learning on students’ science literacy skills and confidence. Journal of Scholarship of Teaching and Learning, 3(2), 16:1-22.
Bybee, R. W. (2011). K-12 Engineering Education Standards: Opportunities and Barriers.
Cakici, Y., & Turkmen, N. (2013). An investigation of the effect of project-based learning approach on children's achievement and attitude in science. Turkish online Journal of Science & Technology, 3(2):9-17.
Cuevas, P., Lee, O., Hart, J., & Deaktor, R. (2005). Improving science inquiry with elementary students of diverse backgrounds. Research in Science Teaching, 42(3), 337-357.
Davies, P. M. (2011). Student participation in school ICT policy-making: A case of students as researchers. Management in Education, 25(2), 71-77.
Li, X. (2013). Learning from industry by using an inquiry-based learning approach. Paper presented at the 2013 IEEE Frontiers in Education Conference (FIE).
Lincoln, Y., & Guba, E. (1985). Naturalistic inquiry. New bury park: Sage Publication.
Maab, K., & Artigue, M. (2013). Implementation of inquiry-based learning in day-to-day teaching: A synthesis. ZDM, 45(6), 779-795.
Meerah, T., & Arsad, N.M. (2010). Developing research skills at secondary school. Procedia- Social and Behavioral Sciences, 9, 512–516.
Paula. (2006). What is inquiry-based learning. http://www.inquirylearn.com/accessed on March 2012.
Saunders-Stewart, K. S. (2008). Student perceptions of important outcomes of involvement in inquiry-based teaching and learning. Doctoral Dissertation, School/applied Child Psychology, Department of Educational and Counseling Psychology, McGill University, Montreal, Quebec, Canada.
Short, C., Healey, M., & Romer, W. (2010). The Changing Awareness, Experience and Perception of Research by Level 3 Undergraduate Students at the University of Gloucestershire, 2002 -09. Centre for Active Learning (Cfal) Project 08.
Şimşek, P., & Kabapınar, F. (2010). The effects of inquiry-based learning on elementary students’ conceptual understanding of matter, scientific process skills and science attitudes. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 2(2):1190-1194.
Spronken-Smith, R., & Walker, R. (2010). Can inquiry-based learning strengthen the links between teaching and disciplinary research? Studies in Higher Education, 35(6), 723-740.
Streubert , H. J., & Carpenter, D. R. (1999). Qualitative research in nursing, humanistic imperative. Philadelphia.
Stripling, B. (2008). Inquiry-based teaching and learning: The role of the library media specialist. School Library Media Activities Monthly, 25(1),1- 2.
Tanquer,V., Tomanek, D., & Novodvorsky, I. (2013). Assessing students 'understanding of inquiry: What do prospective science teachers notice. Research in Science Teaching, 50(2), 189-208.
Won. M. (2009). Tssues. In inquiry-based. Science education seen through. Dewey’ s theory of Inquiry, university of Illinois at Urban-Champaign.