طراحی الگوی رشد مسئولیت‌پذیری دانش‌آموزان مدارس ابتدایی بر اساس نظریة داده‌بنیاد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه مدیریت آموزشی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

2 کارشناسی ارشد روان‌شناسی عمومی، واحد یزد، دانشگاه آزاد یزد، یزد، ایران

3 دانشجوی دکتری روان‌شناسی تربیتی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر، طراحی الگوی رشد مسئولیت‌پذیری دانش‌آموزان مدارس ابتدایی بر اساس نظریة داده‌بنیاد بود که از روش کیفی نظریة برخاسته از داده‌ها یا داده‌بنیاد استفاده شد. شرکت‌کنندگان در پژوهش حاضر، روان‌شناسی و مشاوره کودک بودند که تعداد 21 نفر از میان آن‌ها به‌صورت نمونه‌گیری نظری برای انجام مصاحبۀ عمیق انتخاب شدند. بررسی اعتبار یافته‌ها با روش تطبیق توسط اعضا و انجام مصاحبه‌های آزمایشی انجام گرفت. نتایج تحلیل اطلاعات کیفی از کدگذاری باز، محوری و گزینشی، بیان‌کنندة آن است که 774 گزارة مفهومی اولیه با 84 مقولة فرعی و 23 مقولۀ اصلی در قالب ابعاد شش‌گانة مدل پارادایمی شامل موجبات علّی (خانواده، یادگیری مشاهده‌ای، آموزش‌ و پرورش، ویژگی‌های فردی)، پدیدة اصلی (رشد مسئولیت‌پذیری، پدیده‌ای پیچیده و چندبعدی)، راهبرد (راهبردهای مربوط به خانواده، راهبردهای مدرسه‌ای، راهبردهای آموزشی، راهبردهای نظارتی، راهبردهای انگیزشی، تلاش فردی)، شرایط زمینه‌ای (نیازسنجی، آسیب‌شناسی، فرصت‌های زمینه‌ساز، ویژگی‌های فردی زمینه‌ساز، زیرساخت‌های کلان)، شرایط محیطی (عوامل اقتصادی، عوامل سیاسی، عوامل اجتماعی، عوامل فناورانه، عوامل ارزشی، عوامل زیست‌محیطی) و پیامدها (پیامدهای فردی، پیامدهای اجتماعی)، شناسایی شدند. یکپارچه‌سازی مقوله‌ها بر مبنای روابط موجود بین آن‌ها، حول محور رشد مسئولیت‌پذیری، شکل‌دهندة مدل مفهومی است که الگوی رشد مسئولیت‌پذیری دانش‌آموزان مدارس ابتدایی را انعکاس می‌دهد.

کلیدواژه‌ها


استروس، انسلم، و کوربین، جولیت (1395). مبانی پژوهش کیفی: فنون و مراحل تولید نظریة زمینه‌ای. چاپ ششم، ترجمة ابراهیم افشار، تهران: نشر نی.
البرزی، زهرا، بنیسی، پریناز، و زمردی، سعیده (1400). اثربخشی آموزش مبتنی بر تعهد و پذیرش بر مسئولیت‌پذیری و شادکامی دانشجویان علم و صنعت. رویکردی نو در علوم تربیتی، 3(1)، 19-12.
بهزادی، حسن، و محمودی، حسن (1397). بررسی نقش یادگیری مشاهده‌ای بر وضعیت مطالعة دانش‌آموزان پسر دورة متوسطه بر اساس نظریة شناختی اجتماعی بندورا. کتابداری و اطلاع‌رسانی، 21(2)، 54-25.
حاجی‌زاده، مهین، و آورجه، محی‌الدین (1393). مسئولیت‌پذیری اجتماعی در قرآن کریم با تأکید بر دیدگاه علامه طباطبایی در المیزان. قرآن در آینة پژوهش، 1(1)، 156-123.
دودمان، پروانه (1397). رابطة شیوه‌های فرزندپروری والدین بر مسئولیت‌پذیری دانش‌آموزان دبیرستان‌های شهرستان مهر سال 95-1394. مجلة دانشگاه علوم پزشکی قم، 12(4)، 60-51.
راغفر، حسین (1396). گفت‌وگو با مجلة رشد آموزش ابتدایی، 21(5)، 23-20.
رستمیان، محمدعلی (1393). مسئولیت‌پذیری وظیفه‌شناسی از دیدگاه قرآن و روایات اهل‌بیت (علیهم‌السلام)، پژوهش‌نامة حکمت اهل ‌بیت (علیهم‌السلام)، 1(2)، 50-31.
شریفی، مرجان (1396). اثربخشی آموزش ابراز وجود بر مسئولیت‌پذیری اجتماعی و خودپندارة والدین دانش‌آموزان پسر ناحیة 1 یزد. پایان‌نامة کارشناسی ارشد روان‌شناسی عمومی، دانشکدة علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد.
صاحبی، علی، زالی‌زاده، محسن، و زالی‌زاده، مسعود (1394). تئوری انتخاب: رویکردی در جهت مسئولیت‌پذیری و تعهد اجتماعی رویش روان‌شناسی، 4(1)، 194-119.
طالبی، ابوتراب، و خوش‌بین، یوسف (1391). مسئولیت‌پذیری اجتماعی جوانان. علوم اجتماعی، 59، 240-207.
غریبی، حسن (1396). اثربخشی آموزش مهارت حل مسئله بر مسئولیت‌پذیری دانش‌آموزان پسر سال سوم متوسطة دورة اول. پژوهش‌های برنامة درسی، 7(2)، 87-67.
کاظم‌پور، اسماعیل، قدیری، ندا، و اسلامی، سهیلا (1396). تأثیر آموزش راهبردهای خودتنظیمی بر مسئولیت‌پذیری دانش‌آموزان، رهبری و مدیریت آموزشی، 11(3)، 125-111.
گلاسر، ویلیام (1390). تئوری انتخاب. ترجمة علی صاحبی، تهران: سایة سخن.
 هلاجیان، مهدیه، و سعدی‌پور، اسماعیل (1395). بررسی اثربخشی آموزش روش ایفای نقش بر مسئولیت‌پذیری دانش‌آموزان دختر اول دبیرستان. روان‌شناسی مدرسه، 2، 162-151.
یزدان‌پناه، لیلا، و حکمت، فاطمه (1393). بررسی عوامل مؤثر بر مسئولیت‌پذیری اجتماعی جوانان (مطالعة دانشجویان دانشگاه شهید باهنر کرمان). مطالعات اجتماعی ایران، 8(2)، 150-127.
Augustiniene, A., Jociene, J., & Minkute-Henrickson, R. (2015). Social responsibility of a Comprehensive school: Theoretical insights of Its Modelling. International Journal on Global Business Management & Research, 3(2), 23-41.
Aulak, D. S., Quinn, B., & Wilson, N. (2016). Student burnout. British Dental Journal, 220(5), 219-220.
Brewer, M.(2013). Teaching your child responsibility. Pagewise. Inc.
Chuang, S. P., & Huang, S. J. (2018). The effect of environmental corporate social responsibility on environmental performance and business competitiveness: The 42 mediation of green information technology capital. Business Ethics, 150(4), 991-1009.
Escartí, A., Wright, P. M., Pascual, C., & Gutiérrez, M. (2015). Tool for Assessing Responsibility-based Education (TARE) 2.0: Instrument revisions, inter-rater reliability, and correlations between observed teaching strategies and student behaviors. Universal Journal of Psychology, 3(2), 55-63.
Fink, M., Ivanova, K., Bernardova, D., Arkhangelska, T., & Kasparova, K. (2020). Social Responsibility ETA Index 2019. Curriculum and Instruction, 12(2), 50-65.
Gordon, M. C. (2003). The role of parenting style in the evelopment of social responsibility. Doctoral Dissertation, George Fox University, Newberg, Oregon.
Hassan, A., & Lund-Thomsen, P. (2019). Multi-stakeholder initiatives and corporate social responsibility in global value chains: Towards an analytical framework and a methodology. In Corporate Social Responsibility: Concepts, Methodologies, Tools, and Applications IGI global.
Holdorf, W. E., & Greenwald, J. M. (2018). Toward a taxonomy and unified construct of responsibility. Personality and Individual Differences, 132(1), 115-125.
Huda, M., Jasmi, K. A., Alas, Y., Qodriah, S. L., Dacholfany, M. I., & Jamsari, E. A. (2018). Empowering civic responsibility: Insights from service learning. In Engaged Scholarship and Civic Responsibility in Higher Education IGI Global.
Kvale, S. (1996). Interviews: An introduction to qualitative research interviewing. Thousand Oaks, CA: Sage Publications.
Liu, S., & Wu, D. (2016). Competing by conducting good deeds: The peer effect of corporate social responsibility. Finance Research Letters, 16, 47-54.
MacLeod, J. (2018). Professional responsibility in an age of alternative entities, alternative finance, and alternative facts. Transactions: The Tennessee. Business Law, 19(1), 227-259.
Mergler, A., & Shield, P. (2016). Development of the Personal Responsibility Scale for adolescents. Adolescence, 51(6), 50-57.
Mergler, A. (2007). The creation, implementation and evaluation of a school-based program. Doctoral Disertation, Queensland University of Technology.
Ni, A., & VanWart, M. (2015). Corporate social responsibility: Doing well and doing good. In Building Business-Government Relations Routledge
Smithkirai, C., Longthong, N., & Peijsel, C. (2015). Effect of using movies to enhance personal responsibility of university students. Asian Social Science, 11(5), 1-9.
Turkkahraman, M. (2015). Education, teaching and School as a Social Organization. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 186, 381-387. 
Voegtlin, C. (2016). What does it mean to be responsible? Addressing the missingresponsibility dimension in ethical leadership research. Leadership, 12(5), 581-608.