طراحی و اعتباریابی الگوی برنامة درسی مبتنی بر هنر پست‌مدرن با تأکید بر هنر مفهومی در دورة دوم‌ابتدایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری برنامه‌ریزی درسی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

2 استادیار گروه برنامه‌ریزی درسی، دانشکدة روان‌شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

3 استاد، گروه علوم تربیتی، دانشکدة علوم انسانی، دانشگاه هرمزگان، بندرعباس، ایران

4 استاد، گروه برنامه‌ریزی درسی، دانشکدة روان‌شناسی و علوم تربیتی ، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

5 دانشیار دانشکدة هنر، گروه پژوهش و تاریخ هنر، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

هدف مقالة حاضر طراحی و اعتباریابی الگوی ­­برنامة درسی مبتنی بر هنر پست­مدرن با تأکید بر هنر مفهومی در دورة ­دوم ابتدایی است. رویکرد پژوهش کیفی با روش ­سنتز­پژوهی بود. جامعة آماری کتاب ­ها، مقالات، پایان ­نامه­ ها و پژوهش­ های حوزه ­های ­هنر پست ­مدرن و آموزش مبتنی بر هنر است. یافته ­های پژوهش، حاصل تحلیل 4 هنر مطرح در هنر پست­ مدرن و 15 نوع هنر مفهومی بوده است؛ از این بررسی‌ها 242 ویژگی به ­دست آمد که با روش ­سنتز­پژوهی 39 مقولة اولیه و 36 مقولة ثانویه استخراج شد و در نهایت، 9 مقولة اصلی به­دست آمد. مقوله ­ها شامل: استفاده از هنر در بستر اجتماعی، سیاسی وفرهنگی/ رویکرد انتقادی و توجه به نقد به­ منظور تغییر ادراک/ داشتن رویکرد زیبایی ­شناسی­ فرهنگی و فرا­فرهنگی/ توجه به هنر به­ عنوان بستر ظهور خلاقیت در مسیر توسعة­ پایدار/ تعامل با مخاطب در تولید، معنابخشی، نقد و تغییر اثر هنری/ رویکرد پایداری ­زیستی در بعد­ جهانی و منطقه ­ای/ امکان تنوع در ماده، تکنیک و رسانه در رساندن­ پیام/ امکان تلفیق هنرها ورسانه ­ها/ استفاده از تکنولوژی­ های روز است. به­ منظور اعتباریابی نظری از روش کیفی گروه کانونی با حضور متخصصان: برنامة درسی، هنر و معلمان دورة دوم ابتدایی استفاده شد. از تلفیق ویژگی­ های هنر مفهومی با الگوی برنامة درسی اکر می ­توان در بخش هدف، به ایجاد فضای بروز و ظهور خلاقیت، توجه به مسائل زیست­ محیطی، استفاده معیارها و شیوه‌های زیبایی­ شناسی و قدرت تخیل و تجسم در طراحی فعالیت­ ها، در بخش محتوا، تلفیق محتوا با عناصر زندگی روزمره، استفاده از موقعیت­ های­ بومی، داشتن رویکرد تعاملی، در بخش ارزشیابی، داشتن نگاه نقادانه در موقعیت­ های­ یادگیری، ارزشیابی فرایندهای ­یادگیری، امکان انتخاب و مشارکت دانش ­آموزان در شیوه ­های ­ارزشیابی اشاره کرد.

کلیدواژه‌ها


اخگر، مجید (1396). گزارش تصویری نمایشگاه پروسه در گالری آ. پروسة خلق اثر هنری فراتر از شیء هنری است!. مجلة خبری، تحلیلی و پژوهشی هنرهای تجسمی آوام. 16 مرداد 1396.
آرچر، مایکل (1396). هنر بعد از 1960. ترجمة کتایون یوسفی، چاپ پنجم، تهران: حرفه هنرمند.
ارنشتاین، الن­سی و هانکینز، فرانسیس (1392). مبانی اصول و مسائل برنامه درسی، جلد دوم، مترجم دکتر قدسی احقر، تهران. نشر: دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.
آزبورن، پیتر (1390). هنر مفهومی. ترجمة نغمه رحمانی، تهران: مرکب سپید.
اسلاتری، پاتریک (1396). برنامه­ریزی درسی در عصر پست‌مدرن. ترجمة صمد ایزدی، مصطفی قادری و فاطمه حسینی، ویرایش دوم، چاپ دوم، تهران: آوای نور.
اسماگولا، هوارد­جی (1381). گرایش­های معاصر در هنرهای بصری. ترجمة فرهاد غبرائی، چاپ اول، تهران: دفتر پژوهش­های فرهنگی.
افهمی، رضا (1398). گفت‌وگو دربارة هنر مفهومی در دانشگاه تربیت مدرس.
امیرحاجبی، علیرضا (1398). هستی‌شناسی هنر مفهومی (گفت‌وگوها و مقاله­هایی از هنرمندان معاصر). گردآوری و ترجمة علیرضا امیرحاجبی. تهران: مان کتاب، کارگاه اتفاق.
انتظامی، مهسا، سیف نراقی، مریم، و نادری، عزت­الله (1394). عملکرد تربیت هنری بر مبنای عناصر برنامة درسی در درس علوم تجربی پایة ششم ابتدایی در سال تحصیلی 94-93 شهر تهران. تعلیم و تربیت، 129، 92-75.
بابایی، محمود (1392). رسانه­های دیجیتال: مشارکت­پذیری و فناوری محوری. ماهنامة الکترونیکی انجمن علمی مدیریت اطلاعات ایران، 1(2)، 107-98.
باقری، خسرو (1375). تعلیم و تربیت در منظر پست مدرنیسم. مجلة روان‌شناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران، 56، 4-1.
بخشی، علی (1384). ویدئو آرت، پرسش‏های کهنه از رسانة نو. هفته‏نامة هنرهای تجسمی تندیس ­دو، شمارة 66.
بیرمی­پور، علی، بختیارنصرآبادی، حسنعلی، و هاشمی­اردکانی، سیدحسن (1389). پست‌مدرن و اصلاحات برنامة درسی. رویکردهای نوین آموزشی، 5(1)، 66-31.
پاکباز، رویین (1387). دایره المعارف هنر. تهران: فرهنگ معاصر.
پاکیزه، علی (1394). بررسی تأثیر شیوة آموزشی تلفیقی هنر بر خلاقیت و یادگیری دانش­آموزان پسر سال اول دبستان. مرکز مطالعات و توسعة آموزش علوم پزشکی توسعة جندی شاپور، 6(1)، 60-52.
جعفری، محمدتقی (1369). زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
جنکنز، چارلز (1375). پست‌مدرنیسم چیست. ترجمة فرهاد مرتضایی، چاپ دوم، تهران: مرندیز.
خلج، رامین (1386). پست‌مدرنیسم و هنر پست‌مدرن. مجلة کتاب ماه هنر.
خوش­نظر، سیدرحیم، و نادعلیان، احمد (1388). ویدئو آرت رسانه­ای نو در قلمرو هنر جدید. مجلة کتاب ماه هنر، تیر ماه.
دامود، احمد (1397). بازیگری و پرفرمنس آرت. چاپ پنجم، تهران: نشر مرکز.
دانشگر، فهیمه، و سنجی، مونس (1396). حفاظت از محیط زیست: اهداف هنرمندان آثار هنری ساخته‌شده از اشیاء بازیافتی و مصرفی (کلاژ و مجسمه). اولین همایش بین­المللی مبانی نظری هنرهای تجسمی ایران با رویکرد محیط زیست، تهران، 2 اسفند 1396.
دلداده، زهره (1391). هنر محیطی. در سایت تبیان.
دهدار، مجتبی، و دهدار، آرش (1397). برنامة درسی و هویت پست‌مدرن. روان‌شناسی، علوم اجتماعی و علوم تربیتی، 2(1)، 79-72.
دیویی، جان (1391). هنر به منزلة تجربه. ترجمة مسعود علیا، تهران: ققنوس.
راش، مایکل (1389). رسانه­های نوین در هنر قرن بیستم. ترجمة بیتا روشنی، چاپ اول، تهران: نظر.
رحیمی، محمود­رضا (1385). دربارة زیبایی­شناسی در پرفورمنس. درگاه تخصصی هنرهای نمایشی ایران، ایران تئاتر.
رهبر­نیا، زهرا، و داوری، روشنک (1394). بررسی تعزیه و هنر اجرا (پرفورمنس آرت) با تأکید بر تعامل با مخاطب. مجلة علمی پژوهشی پژوهشکدة هنر، معماری و شهرسازی نظر، 14(49)، 30-19.
سعیدی کیاسری، علیرضا (1390). هپنینگ مشارکت تماشاگر و بازیگر. چاپ در شمال نیوز.
سمیع­آذر، علیرضا (1396). انقلاب مفهومی، تاریخ هنر معاصر جهان. جلد دوم، چاپ سوم، تهران: مؤسسة فرهنگی پژوهش چاپ و نشر نظر.
شالیان، رحیم، سعیدی­رضوانی، محمود، امین­یزدی، سیدامیر، کارشکی، حسین، و اصغری­نکاح، سیدمحسن (1394). تأملی در باب شأن الگو در قلمرو طراحی برنامة درسی. مبانی تعلیم و تربیت، 5(2)، 172-153.
شورت، ادموند­­سی (1394). روش­شناسی مطالعات برنامة درسی. ترجمة دکتر محمود مهرمحمدی و همکاران. تهران: سمت.
صابری، رضا، کیذوری، امیرحسین، محبی امین، سکینه، و پورکریمی هاوشکی، مجتبی (1394). طراحی الگوی برنامة درسی هنر آموزش­های عمومی (ابتدایی و متوسطة اول). مطالعات برنامة درسی ایران، 10(39)، 154-133.
ضیایی، گیتی، رضایی، اکبر، و واحدی، مجید (1397). تأثیر برنامة درسی تلفیقی با هنر بر خلاقیت دانش­آموزان پایة سوم ابتدایی سیلوانا. پنجمین کنفرانس بین‌المللی روان‌شناسی، علوم تربیتی و سبک زندگی (2018).
فتحی­واجارگاه، کوروش (1392). برنامة درسی به سوی هویت­های جدید. جلد اول، تهران: آییژ.
فتحی­واجارگاه، کوروش (1395). اصول و مفاهیم اساسی برنامه­ریزی درسی. ویرایش جدید، تهران: علم استادان
قلعه، رضا (1389). هنر محیطی (بررسی تاریخی و نظری). مجلة نظر، 2(7)، 75-74.
کاظم­پور، اسماعیل (1395). تأثیر آموزش تلفیقی هنر در ریاضی بر میزان یادگیری و خلاقیت دانش‌آموزان. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 6(1)، 90-73.
گلدبرگ، رزلی (1388). هنر اجرا. ترجمة مریم نعمت طاووسی، تهران: نمایش.
لوسی اسمیت، ادوارد (1384). مفاهیم و رویکردها در آخرین جنبش­های هنری قرن بیستم. ترجمة علیرضا سمیع آذر، چاپ چهارم، تهران: نظر.
لوسی اسمیت، ادوارد (1396). جهانی‌شدن و هنر جدید (مفاهیم و رویکردها در آخرین جنبش­های هنری قرن بیستم). ترجمة علیرضا سمیع آذر، چاپ دهم، تهران: نظر.
لینتن، نوربرت (1382). هنر مدرن. ترجمة علی رامین، چاپ سوم، تهران: نی.
مارزونا، دانیل (11396). هنر مفهومی. ترجمة فاطمه عبادی، چاپ دوم، تهران: کتاب آبان.
ملکی، حسن (1395). برنامه­ریزی درسی (راهنمای عمل). ویراست دوم، چاپ 24، تهران: پیام اندیشه.
ملکی، حسن، و گرمابی، حسن­علی (1397). هویت هنری و زیبایی شناسانه برنامة درسی. تهران: آییژ.
ملکی، شبنم، و بهشتی، میلاد (1398). هنر زمینی کنشی نامتعارف / نگاهی به (Land Art) و هنرمندان مطرح هنر خاکی. چاپ در سایت هنر آنلاین Honaronline.ir.
مهدی­زاده، علیرضا (1388). هنر مفهومی، بحران هنر مدرن. مجلة کتاب ماه، 137، 21-10.
مهرمحمدی، محمود (1383). آموزش هنر، چیستی، چرایی و چگونگی. تهران: مدرسه.
مهرمحمدی، محمود (1386). بازاندیشی فرایند یاددهی- یادگیری و تربیت معلم. تهران: مدرسه.
مهرمحمدی، محمود (1390الف). برنامة درسی نظرگاه‌ها، رویکردها و چشم‌اندازها (ویراست دوم). چاپ پنجم، تهران: سمت.
مهرمحمدی، محمود (1390ب). تبیین چرخش زیباشناسانه در تعلیم و تربیت: درس­های خرد و کلان برای بهبود کیفیت آموزش با الهام از عالم هنر. تعلیم و تربیت، 105، 11-34.
مهرمحمدی، محمود (1392). تأملی بر مقولة تولید و تدوین برنامة درسی با تأکید بر اندیشة آیزنر: مأموریت منسوخ یا معتبر در رشتة برنامة درسی؟ رویکردهای نوین آموزشی، 8(1)، 20-1.
مهرمحمدی، محمود، و امینی، محمد (1380). طراحی الگوی مطلوب تربیت هنری دورة ابتدایی و مقایسة آن با وضعیت موجود. فصلنامة علوم انسانی دانشگاه الزهرا، 11(39)، 246-219.
مهرمحمدی، محمود، و کیان، مرجان (1397). برنامة درسی و آموزش هنر در آموزش و پرورش. چاپ سوم، تهران: سمت.
موسی­پور، نعمت­اله (1397). مبانی برنامه‌ریزی درسی آموزش ابتدایی. چاپ اول، قم: اشک یاس.
هرمن، دیوید (1393). عناصر بنیادین در نظریه­های روایت. ترجمة حسین صافی، تهران: نی.
Akker, van den J., Fasoglio, D., & Mulder, H. (2010). A curriculum perspective on plurilingual education. Strasbourg: Council of Europe, Directorate of Education and Languages.
Baker, D. (2013). Art integration and cognitive development. Learning through the Arts, 9(1).
Berenato, C. (2008). A historical analysis of the influence of john Dewey's educational philosophy on the Barnes foundations art educational experience. Doctoral Dissertation, Saint Joseph's University.
Broudy, H. S. (1972). Enlightened cherishing: An essay on aesthetic education. University of Illinois press, Urbana.
Catterall, J. S., Dumais, S. A., & Hampden-Thompson, G. (2012). Education and the arts: Educating every child in the spirit of inquiry and joy. The Arts and Achievement in At-Risk Youth: Findings from Four Longitudinal Studies (Research Report 55). National Endowment for the Arts
Chalmers, I., Hedges, L., & Cooper, H. (2002). A brief history of research synthesis. Evaluation and Health Professionals, 25, 12- 37.
Dewey, J. (1934). the art as experience. New York: Capricorn Books, G.P Putnam`s Sons.
Eisner, E. (1998). Does experience in the art boost academic achievement? Kind of Schools We Need, 87-100.
Eisner, E. W. (2002). The art and the creation of mind. London: Yale University Press.
Eisner, E. W. (2008a). Art and knowledge. In G. J. Knowles, & A. L. Cole (Eds.), Handbook of the arts in qualitative research: Perspectives, methodologies, examples and issues (pp.3-12). Los Angeles: Sages Publications.
Green, M. (1984). The art of being present: Educating for aesthetic encounters. Education,166(2), 123-135.
Greene, M. (1995). Releasing the imagination: Essays on education, the arts, and social change. San Francisco. The Jossey-Bass Education Series.
Hall, Ch., & Pat Thomson, H. (2016). Creativity in teaching: What can teachers learn from artists?. Research Papers in Education.
Hall, Ch., Pat, T., & Lisa, R. (2007). Teaching like an artist: The pedagogic identities and practices of artists in schools. British Journal of Sociology of Education, 28(5), 605–619.
Kaprow, A. (1956). Assemblage, environments and happenings. New York, Harry, N. Abrams.
LaJevic, L. (2013). A research journal in on arts integration schools and communities. Learning through the Arts, 9(1).
Lewitt, S. (1967). Paragraph on conceptual art. Art forum 1967.
Liang, T. et al. (2015). Curriculum integration in arts education: Connecting multiple art forms through the idea of "space". Curriculum Studies, 48(5), 610-629.
Rauschenberg, R. (2019). Foundation. Lafayette Street 381.
Schechner, R. (1994). Performance theory. New York: Routledge.
Smit, A. R. (2008). Educational aesthetes and policy. Policy Arts Education Review, 109(6), 3-12.
Smite, A. R. (2004). Policy and arts education.In Handbook of research and policy in art education, Edited by Elliot.w Eisner and Michael,D.Day.pp. (87-92).Lawrence Erlbaum Associated,Inc.
Tuazon, A. (2015). Integrating music in the elementary classroom. Department of Curriculum, Teaching and Learning. Ontario Institute for Studies in Education of the University of Toronto.
UNESCO The World Declaration on Art (2006). Available at: www. Unesco. org
Ward, S. A. (1983). Documentation of consensus building approach knowledge synthesis. In. S. A. Ward and L. G. Reed (Eds.). Knowledge structure and use: Implications for synthesis and interpretation (pp. 551 – 574). Philadelphia: Temple University Press.
Whitehead, A. N. (1955). The aims of education. Lowe Press.
Wilmeth, D. B. (1993). Cambridge guide to American theater. Cambridge: Cambridge University Press.
Zais, R. (1976). Curriculum: principles and foundations. New York: Harper & Row.