نقش واسطة هوش معنوی، مهارت‌های اجتماعی و خلاقیت در رابطة بین ترتیب تولّد با پیشرفت تحصیلی در دانش‌آموزان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری روانشناسی تربیتی، گروه روانشناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 استاد، روانشناسی کودکان استثنایی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

3 استادیار، گروه روانشناسی، دانشگاه شهید چمران، اهواز، ایران.

4 دانشیار، گروه روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

5 استاد، گروه سنجش و اندازه‌گیری، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.

چکیده

ﺍﻣﺘﻴﺎﺯﺍﺕ ﻣﺸﺎﻫﺪﻩ­ﺷﺪۀ ﻓﺮﺯﻧﺪﺍﻥ ﺍﻭﻝ ﺑﺮ ﻓﺮﺯﻧﺪﺍﻥ ﺑﻌﺪﻱ ﺩﺭ ﺻﻔﺎﺕ ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ، ﻫﻮﺵ ﻭ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ، ﺑﺨﺸﻲ ﺍﺯ ﭘﺪﻳﺪﻩای است ﻛﻪ ﺑﻪ «اثر ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﻮﻟﺪ» ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺍﺳﺖ. ﻧﻈﺮﻳﻪ­ﻫﺎﻱ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﻮﻟﺪ ﺑﻪ ﺩﻧﺒﺎﻝ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺍﺛﺮ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﻮﻟﺪ، ﻳﻌﻨﻲ تفاوت­های ﻫﻮﺷﻲ ﻭ عملکردی ﺍﻓﺮﺍﺩ ﺩﺍﺭﺍﻱ ﺗﺮﺗﻴﺐﻫﺎﻱ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻮﻟﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﻓﺮﺿﻴﺔ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻨﺎﺑﻊ خانواده ﻭ ﺍﻟﮕﻮﻱ ﻫﻢ­ﺁﻣﻴﺰﻱ ﺩﻭ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺯﻣﻴﻨﻪ­اند ﻛﻪ ﻋﻠﺖ ﺑﺮﺗﺮﻱ ﻓﺮﺯﻧﺪﺍﻥ ﺍﻭﻝ ﺑﺮ ﻓﺮﺯﻧﺪﺍﻥ ﺑﻌﺪﻱ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻫﻮﺵ ﻭ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲﺩﻫﻨﺪ. بنابراین توضیحات، این پژوهش با هدف بررسی نقش واسطة هوش معنوی، مهارت­های اجتماعی و خلاقیت در رابطة بین ترتیب تولد با پیشرفت تحصیلی در دانش­آموزان انجام شده است. روش ازنوع پژوهش­های همبستگی مبتنی­بر روش مدل­یابی معادلات ساختاری است. جامعة آماری این پژوهش را تمامی    دانش­آموزان دختر پایة دهم متوسطة شهر ارومیه در سال تحصیلی 96-97 به تعداد 1472 نفر تشکیل می­دهد. در این پژوهش برای تعیین حجم نمونه باتوجه­به تعداد متغیرهای مشاهده­شده و تخصیص ضریب 15 برای هر متغیر و با احتساب احتمال وجود پرسشنامه‌های ناقص، 250 نفر برای حجم نمونه انتخاب شد.­ ابزارهای گردآوری داده­ها شامل مقیاس هوش معنوی کینگ (2008)، مقیاس مهارت­های اجتماعی ایندربیتزن، فوستر (1992) و مقیاس خلاقیت تورنس (1372) بودند و همچنین سنجش پیشرفت تحصیلی باتوجه­به معدل به دست آمد. یافته­ها نشان داد که بین ترتیب تولد، هوش معنوی، مهارت­های اجتماعی و خلاقیت با پیشرفت تحصیلی در دانش­آموزان رابطة مثبتی وجود دارد؛ همچنین مدل پژوهش تأیید شد و به­طورکلّی 38 درصد از پیشرفت تحصیلی با ترتیب تولد، هوش معنوی، مهارت­های اجتماعی و خلاقیت تبیین می­شود. همچنین ترتیب تولد اثر مستقیم معنادار بر پیشرفت تحصیلی داشته و ترتیب تولد با میانجی­گری هوش معنوی، مهارت­های اجتماعی و خلاقیت اثر غیرمستقیمی بر پیشرفت تحصیلی نشان داده است. باتوجه­به تأثیر ترتیب تولد بر پیشرفت تحصیلی در محتوای آموزشی به افراد، توجه به این عامل می­تواند پیرو متغیرهای واسط همانند هوش معنوی، مهارت­های اجتماعی و خلاقیت، تأثیرات بسزایی بر پیشرفت تحصیلی بگذارد.

کلیدواژه‌ها


ابراهیمی پاکیزه، ب؛ ابراهیمی عارف، ب و صادقی، ر. (۱۳۹۴). «رابطة ترتیب تولد با هوش هیجانی دانشجویان دختر دانشگاه آزاد اسلامی همدان». کنفرانس ملی پژوهش­های کاربردی در علوم تربیتی و روان­شناسی و آسیب­های اجتماعی ایران، تهران، انجمن توسعه و ترویج علوم و فنون بنیادین و مرکز مطالعات و تحقیقات.
افروز، غ و بابازاده، پ. (1391). بررسی رابطة بین ترتیب تولد با سبک‌های دلبستگی، ابعاد شخصیت و پیشرفت تحصیلی در نوجوانان شهر تهران. پایان­نامة کارشناسی ارشد دانشگاه پیام نور تهران.
اﻣﯿﻨﯽ، آ. (1387). اﻋﺘﺒﺎرﯾﺎﺑﯽ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﻣﻬﺎرت ﻫﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن. پایان­نامة ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ ارﺷﺪ، دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکز.
رئیسی، م؛ احمری طهران، ه؛ حیدری، س؛ جعفربگلو، ع؛ عابدینی، ز و بطحایی، س. (1392). «ارتباط هوش معنوی با شادکامی و پیشرفت تحصیلی در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی قم». مجلة ایرانی آموزش در علوم پزشکی، 13 (5)، 4-31.
پوررضاییان، ه. (1392). «تأثیر رتبة تولد بر ویژگی‌های شخصیتی دانشجویان با استفاده از آزمون شخصیتی نئو»، مطالعات روان­شناسی بالینی، 3، 11، 1-27.
حاجیان، ا؛ شیخ­الاسلامی، م؛ همایی، ر؛ رحیمی، ف و امین­الرعایا، م. (1391). «رابطة هوش معنوی و هوش هیجانی». ویژه­نامة سلامت و روان، 10، 6 (27)، 500-508.
حسن­زاده، ر و ایمانی­فر، پ. (1391). «رابطة خلاقیت و عزت نفس با پیشرفت تحصیلی نوجوانان و جوانان». نشریة جامعه­شناسی مطالعات جوانان؛ 1، 3؛ 55 - 65.
فاتحی­زاده، م؛ نصراصفهانی، ا و فتحی، ف. (1393). «بررسی کیفی عملکرد دبیرستان در ایجاد و پرورش         مهارت­های اجتماعی دانش­آموزان». نشریة مجلة روانشناسی، 9، 2 (34)؛ 165-185.
قربان جهرمی، ر؛ حجازی، ا؛ اژه­ای، ج؛ خدایاری فرد، م. (1392). «بررسی نقش میانجی اهداف پیشرفت در رابطة بین نیاز به خاتمه و درگیری شناختی: اثر بافت تعلل­ورزی». علوم تربیتی و روان­شناسی، 2، 4، 87-99.
عاشوری، ج؛ آزادمرد، ش؛ جلیل آبکنار، س و معینی­کیا، م. (1392). «الگوی پیش­بینی پیشرفت تحصیلی براساس راهبردهای شناختی و فراشناختی، جهت­گیری هدف­های پیشرفت و هوش معنوی در درس زیست­شناسی»، روان­شناسی مدرسه، 2، 4،، 118-136.
عابدی، ج. (1372). «خلاقیت و شیوهای نو در اندازه­گیری آن». پژوهش­های روان­شناختی، شماره 1 و 2.
غباری بناب، ب؛ سهرابی، ف؛ خرمی مارکانی، ع؛ زمانپور، ع و راقبیان، ر. (1394). تدوین مبانی نظری و طراحی مقیاس هوش معنوی. طرح پژوهشی دانشکدة روان­شناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران.
کاظمی، ف؛ نادری، ح؛­هاشمی، س و میکائیلی، ف. (1395). «محیط اجتماعی و خلاقیت: بررسی تأثیر جوّ دانشگاه بر پیشرفت خلاقانة دانشجویان». پژوهش­های روان­شناسی اجتماعی، 4، 6، 22.
کمالجو، ع؛ نریمانی، م؛ عطادخت، ا؛ ابوالقاسمی، ع. (1395). «مدل علّی تأثیرات هوش معنوی و اخلاقی بر روابط فرازناشویی با واسطه‌های شبکه‌های مجازی و رضایت زناشویی». پژوهش­های روان­شناسی اجتماعی، 4، 6، 24.
نجفی، م؛ سپیده، م و عرب خزائلی، ن. (1390). «چالش­های بازدارنده خلاقیت در مراکز پیش از دبستان شهر تهران از دیدگاه مربیان». مجموعه­مقالات همایش خلاقیت­شناسی دانشگاه فردوسی مشهد.
مقامع، ا؛ افروز، غ؛ سیف، س و حمیدی، م. (1396). «رابطة سن ورود به پایة اول با پیشرفت تحصیلی، سازش­یافتگی اجتماعی و میزان خلاقیت در دانش­آموزان پایه­های دوم و پنجم ابتدائی، سوم راهنمایی و سوم متوسطة شهر تهران»، فصلنامة علمی­پژوهشی خانواده و پژوهش، 5، 4، 17-1.
Akpan, M. U., Ojinnaka, N. C., & Ekanem, E. (2010). Behavioral Problems among School Children in Nigeria. South Africa Journal of Pediatrics, 16 (2): 50-55.
Ashoori, J., Azadmard, S. H., Jalil, A. S., & Moeini, K. M. (2014). A Prediction Model of Academic Achievement Based on Cognitive and Metacognitive Strategies: Achievement Goals Orientation and Spiritual Intelligence in Biology. Journal of School Psycology, 2 (4): 118-136.
Barclay, K., & Myrskylä, M. (2016). Advanced Maternal Age and Offspring Outcomes: Reproductive Aging and Counterbalancing Period Trends. Population and development review42 (1): 69-94.‏
Cisheng, W., Shah, M. S., Jamala, B., Aqeel, M., Ahmed, A., & Gul, M. (2017). The Moderating Role of Spiritual Intelligence on the Relationship between Emotional Intelligence and Identity Development in Adolescents. Foundation University Journal of Psychology, 1 (1): 78-103.‏
Cooney, J. M. (2016). Nature Or Nurture?: An Analysis of the Association Between Birth Order, Attachment, Need to Belong and Academic Achievement in College Students. PhD Theis, Sage Colleges.‏
Devi, R. K., Rajesh, N. V., & Devi, M. A. (2017). Study of Spiritual Intelligence and Adjustment among Arts and Science College Students. Journal of religion and health, 56 (3): 828-838.‏
Gajda, A., Karwowski, M., & Beghetto, R. A. (2017). Creativity and Academic Achievement: A Meta-Analysis. Journal of Educational Psychology, 109 (2): 269.‏
Gresham, F. M., & Elliott, S. N. (1990). Social skills rating system: Manual. American Guidance Service.‏
Hall, G. E., & DiPerna, J. C. (2017). Childhood Social Skills as Predictors of Middle School Academic Adjustment. The Journal of Early Adolescence, 37(6): 825-851.‏
Hotz, V. J., & Pantano, J. (2015). Strategic Parenting, Birth Order, and School Performance. Journal of population economics, 28 (4): 911-936.‏
Joshi, A. (2014). Study of Spiritual Intelligence and Emotional Intelligence Related Abilities of Teacher Trainees in Relation to their Gender and Some Socio Educational Factors.‏
Khan, R. M. S., Nawaz, K., Khan, R. M. S., Yaseen, S. (2018). Relationship between Birth Order, Personality and Academic Performance. Rawal Medical Journal, 43 (1): 39-44.‏
Liao, Y. H., Chen, Y. L., Chen, H. C., & Chang, Y. L. (2018). Infusing Creative Pedagogy into an English as a Foreign Language Classroom: Academic Achievement, Creativity, and Motivation. Thinking Skills and Creativity, 29: 21-223.
Louis, P. T., & Kumar, N. (2016). Does Birth Order and Academic Proficiency Influence Perfectionistic Self-Presentation among Undergraduate Engineering Students? A Descriptive Analysis. Indian Journal of [sychological Medicine, 38 (5): 424.‏
McNally, E., & Yuen, E. (2015). The Effects of Birth Order on Academic Success.‏ The University of Tampa Institutional Reposity, 1 (1).
Molaei, S., SheikhiFini, A. A., & Rahmani, M. N. (2018). The Role of Creative Minds (Creativity) in the Process of Academic Achievement. Iranian Journal of Positive Psychology, 4 (1).‏
Nosrati, F., Rahiminejad, A., & Ghayoomi, N. A. (2018). The Relationship between Parental Attachment, Spiritual Intelligence and Gender with Psychological Well-Being in Gifted Students.‏ Journal of School Psycology, 6 (4): 176-198.
Rastegar, M., & Fatemi, M. A. S. (2017). The Interplay of Self-Actualization, Creativity, Emotional Intelligence, Language and Academic Achievement in Gifted High School Students. International Journal of Psychology, 11(1).‏
Safari, H., Jenaabadi, H., Salmabadi, M., & Abasi, A. (2016). Prediction of Academic Aspiration Based on Spiritual Intelligence and Tenacity. Education Strategies in Medical Sciences, 8 (6): 7-12.‏
Sogolitappeh, F. N., Hedayat, A., Arjmand, M. R., & Khaledian, M. (2018). Investigate the Relationship between Spiritual Intelligence and Emotional Intelligence with Resilience in Undergraduate Students.‏ International Letters of Social and Humanistic Sciences Submitted, 28: 10-18.
Sultan, S., Khan, M. A., & Kanwal, F. (2017). Spiritual Intelligence Linking to Leadership Effectiveness: Interceding Role of Personality Traits. PEOPLE: International Journal of Social Sciences, 3 (2).‏
Wibrowski, C. R., Matthews, W. K., & Kitsantas, A. (2017). The Role of a Skills Learning Support Program on First-Generation College Students’ Self-Regulation, Mmotivation, and Academic Achievement: A Longitudinal Study. Journal of College Student Retention: Research, Theory & Practice, 19 (3): 317-332.‏
Yadav, M. (2017). Study of Academic Achievement of Senior Secondary School Students in Relation to their Emotional Intelligence Creativity and Family Relationship.‏