کارکرد بن‌مایۀ اگزیستانسیالیستی «آزادی» در استعاره‌های مفهومی فارسی یازدهم متوسطه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فرهنگیان، تهران

2 استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

3 کارشناس‌ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

چکیده

اگزیستانسیالیسم، مکتب فکری است که به دغدغه­های بودن و هستن آدمی در جهان هستی می­پردازد. از مؤلفه­های نخستین و اساسی که این افق اندیشگی سعی در تبیین آن دارد، آزادی است. اندیشمندان این رویکرد اندیشگی، آزادی و مسئولیت­پذیری انسان را در جهان زیستۀ خویش از اولین و مهم­ترین کارکرد آدمی در جهان بیرون و درون او می­دانند. از آنجا که اساس تفکر آدمی در اندیشیدن به جهان خود، استعاری است، استعاره­های مفهومی از مهم­ترین ابزار و محمل­هایی است که می­تواند مؤلفۀ اگزیستانسیالیستی آزادی را در خود جای دهد. پژوهش حاضر بر بنیان رویکرد اندیشۀ اگزیستانسیالیسم به هستن آدمی و جایگاه مقولۀ آزادی در آن به متن می­نگرد. نظر به اهمیت نقش و تأثیر کتاب­های درسی، به­ویژه استعاره­های آن در ذهنیت و اندیشۀ خودآگاه و ناخودآگاه دانش­آموزان، این نوشتار با روش توصیفی تحلیلی-­تفسیری و با هدف تبیین و چگونگی کارکرد بن­مایۀ اگزیستانسیالیستی آزادی به بررسی این درون­مایه در لایه­های زبانیِ رویین و زیرین استعاره­های مفهومی کتاب فارسی یازدهم دورۀ دوم متوسطه می­پردازد. بر اساس یافته‌ها، در متن­های گوناگون فارسی یازدهم به ترتیب سه استعارۀ مفهومی بنیادین «آزادی، مبارزه است»، «خدا، پادشاه جبار است» و «آزادی، مسئولیت­پذیری است» خود را از میان لایه­های استعاره­های مفهومی دیگر آشکار می­کنند. همچنین، مؤلفان کتاب فارسی و آموزشگران در یاددهی متن­های درسی این کتاب باید التفات ویژه­ای به درون­مایه­های متن درسی داشته باشند که سویۀ آزادی و مسئولیت آدمی را کم­رنگ یا بر آن تأکید می­کنند. آگاهی، نقد و گفت‌وگوی مؤلفان، آموزشگران و دانش­آموزان بر این سویه­ها، راهی است برای پرورش ذهنیت خلاق و در نتیجه زیستن و هستنی آگاهانه و شکوفا.

کلیدواژه‌ها


استابز، مایکل (1386). زبان­شناسی تربیتی. ترجمۀ سهیلا کاوسی­نژاد و زهرا زندی­مقدم، چاپ دوم، تهران: مدرسه.
برلین، آیزایا (1391). سرنوشت تلخ بشر. ترجمۀ لی­لا سازگار. چاپ سوم. تهران: ققنوس.
برنجکار، رضا (1387). آشنایی با علوم اسلامی؛ کلام، فلسفه، عرفان. تهران: سمت.
بلاکهام، جان هرولد (1396). شش متفکر اگزیستانسیالیسم. ترجمۀ محسن حکیمی، چاپ دهم، تهران: مرکز.
بیابانی، احمدرضا، و طالبیان، یحیی (1391). بررسی استعارة جهت‌گیرانه و طرح‌واره‌های تصویری در شعر شاملو. نقد ادبی، 1(1)، 126-99.
داد، سیما (1385). فرهنگ اصطلاحات ادبی. چاپ سوم، تهران: مروارید.
دیرینگر، ریچارد، و الر، دیوید (1396). نشانه­شناسی انگارۀ خدا در روان‌شناسی دین. ترجمۀ هادی دهقانی یزدلی و محمدرضا پاشایی، تهران: آناپنا.
راسخ‌ مهند، محمد (1396). درآمدی بر زبان‌شناسی شناختی، نظریه‌ها و مفاهیم. تهران: سمت.
زندی، بهمن، روشن، بلقیس، قاسم­پور مقدم، حسین، و باباسالاری، زهرا (1395). تحلیل محتوای شناختی استعارة کارکردی در کتاب‌های درسی فارسی دورة ابتدایی. نوآوری های آموزشی، ۵۷، 22-7.
سارتر، ژان پل (1396). هستی و نیستی؛ پدیده­شناسی عالم هستی. ترجمۀ عنایت­الله شکیباپور، چاپ ششم، تهران: دنیای کتاب.
ظهیری ناو، بیژن، و ابراهیم‌پور، محمد (1387). دیدگاه های کلامی سعدی بر بنیاد قصاید. زبان و ادبیات فارسی، 16 (60)، 64-35.
غیاثی‌کرمانی، سیدمحمدرضا (1375). اگزیستانسیالیست؛ فلسفة عصیان و شورش. قم: نهضت قم.
قاسم­زاده، حبیب­الله (1391). استعاره و شناخت. تهران: کتاب ارجمند.
کوچش، زلتن (1393). مقدمه‌ای کاربردی بر استعاره. تهران: سمت.
گلپایگانی، رسول (1389). گرایش‌های اگزیستانسیال در شعر خیام و حافظ. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه سمنان.
لیکاف، جورج، و جانسون، مارک (1396). استعاره‌هایی که با آن‌ها زندگی می‌کنیم. ترجمۀ جهانشاه میرزابیگی، چاپ دوم، تهران: آگاه.
مالمیر، تیمور، و دهقانی یزدلی، هادی (1393). نشانه­شناسی تجربه­های دینی در متون نثر عرفانی. ادب فارسی، 2(14)، 20-1.
محمدی، محمود، حسینی، افضل­السادات، و برخورداری، رمضان (1397). کاربرد نظریة استعارة مفهومی لیکاف در آموزش تفکر خلاق. روان‌شناسی شناختی، 6(4)، 64-35.
نوروزی داریوش، و رضوی، سیدعباس (1393). مبانی طراحی آموزشی. چاپ چهارم، تهران: سمت.
نیکل، تامس (1397). پرسش­های کشنده. ترجمۀ مصطفی ملکیان و جواد حیدری، چاپ دوم، تهران: نگاه معاصر.
هایدگر، مارتین (1398). هستی و زمان. ترجمۀ عبدالکریم رشیدیان، چاپ هشتم، تهران: نشر نی.
یالوم، آروین د. (1396). روان‌درمانی اگزیستانسیال. ترجمة سپیده حبیب، چاپ دوم، تهران: نی.